Een complexe vader-dochter-relatie

Erika Mann was de oudste dochter van Thomass Mann en diens echtgenote Katia Prinsheim. Zij en haar jongere broer Klaus hadden een speciale band, terwijl zij – ook qua leeftijd – vrij afstandelijk tegenover hun overige vier broers en zussen stonden. Overigens was Mann zelf ook geen ‘vader-vader’: hij moest schrijven, wilde onder geen voorwaarde gestoord worden en tolereerde zijn kinderen hoogstens. Dagelijks las hij hen voor: werk dat hij die dag had geschreven. Katia zorgde voor de kinderen, hield ze koest. Zij had haar wetenschappelijke carrière (ze was nota bene studente van Wilhelm Röntgen) opgegeven.
Drie van de zes kinderen zouden zelf ook bekende Duitse schrijvers worden: Erika, Klaus en Golo Mann. Klaus’ werk verschijnt in de jaren dertig van de vorige eeuw bij het Amsterdamse Querido aangezien in Duitsland zijn geschriften verboden zijn vanwege zijn opstelling jegens het nationaalsocialisme.

Erika en Klaus zijn zorgenkinderen. Al vanaf hun late tienerjaren stellen zij zich via toneel (Erika) of in publicaties (Klaus) rebels op, waarna vader Thomas de scherven van hun vaak onbezonnen acties kan opruimen. Zijn leven lang zal hij de twee oudste kinderen ook financieel ondersteunen. Het meest nabij is hem echter Erika die van criticaster uitgroeit tot zijn assistente, een bekwame medewerker die regelmatig hele stukken uit zijn teksten schrapt. In 'Mein Vater, der Zauberer', bij Privédomein verschenen als 'Mijn vader, de tovenaar', komt deze buitengewone vader-dochter-verhouding tot leven. Voor het eerst zijn hiermee de belangrijkste uitingen van Erika Mann over haar vader in samenhang gedocumenteerd.

Thomas Mann is bijna altijd afgeweken van zijn plannen als hij aan een nieuw boek begon. Zo had hij met 'Der Zauberberg' een novelle voor ogen. Uiteindelijk resulteerde het in een roman van meer dan 1000 pagina’s. Zelf beschouwde hij de Joseph tetralogie – 'Joseph und seine Brüder' – als het hoogst bereikbare. Beter kon hij niet. Zestien jaar heeft hij aan die circa 2000 pagina’s gewerkt, terwijl hij ook aan andere manuscripten schreef, zoals bijvoorbeeld 'Doktor Faustus'.
Uit de briefwisseling tussen Erika en haar vader – steevast richt Erika het woord tot Z. (EW: Zauberer) – blijkt regelmatig dat Mann twijfelde aan de kwaliteit van zijn werk. Zij stelt hem dan gerust. Ook neemt zij de rol van manager op zich: niets hoeft Thomas zelf te regelen, Erika zorgt ervoor dat hij wordt uitgenodigd op (Amerikaanse) universiteiten, dat hij enkele pagina’s van een filmscript schrijft, dat het geld richting de Manns blijft stromen. Tevens is zij vooral vanaf 1936 zijn ‘politiek geweten.’ Een eigen woning heeft dochterlief niet, ze woont bij haar ouders en verblijft een groot deel van het jaar in hotels. Zij – alcoholiste en kettingrookster – is een ziekelijke vrouw: regelmatig wordt zij opgenomen in klinieken
Een aantal keren komt de relatie met Nederland naar voren. Zo houdt Mann van ons strand. Zijn laatste gezonde dagen – hij is inmiddels tachtig – brengt hij in 1955 door aan het strand in Noordwijk aan Zee. Tijdens dat bezoek ontvangt hij het Commandeurskruis van de Orde van Oranje Nassau. Op 11 juli gaat Thomas Mann op audiëntie bij Koningin Juliana, welks hij als een grote eer beschouwt. In de dagen daarna voelt hij zich niet lekker. Toch stemt hij in met een bezoek van kunstenaar Paul Citroen. Deze schildert de laatste portretten die ooit van Thomas Mann gemaakt zijn en worden door de familie als ‘de beste’ beschouwd. De ziekte verergert zich in de dagen daarna en Mann wordt in allerijl naar Zürich gevlogen voor behandeling. Daar overlijdt hij op 12 augustus aan de gevolgen van arteriosclerose.

Naast een verzameling van Erika Manns essays en commentaren over haar vader, en het integrale in 1956 verschenen Das letzte Jahr, bevat Mein Vater, der Zauberer alle brieven en telegrammen die bekend zijn van Erika Mann aan Thomas. Een selectie van zijn brieven aan haar is hier opgenomen. Uit de brieven blijkt dat vader en dochter allerminst in pais en vree leefden. Regelmatig vliegen de verwijten over en weer, waaraan vooral Erika zich schuldig maakt. Gezien haar dagelijkse alcoholische inname zijn bepaalde brieven waarschijnlijk ‘onder invloed’ geschreven, waardoor geen blad voor de mond is genomen. Voor de lezer is dat natuurlijk smullen.

Middels Mein Vater, der Zauberer krijgt de Mann-liefhebber een kijk op de beroemde auteur van zeer nabij, al is het een sterk gekleurde film. Niet eerder zijn de persoonlijke worstelingen van een van Duitslands grootste schrijvers zo scherp in beeld gebracht.