Indringend epos

In de nazomer voor de val van de Berlijnse Muur worden de verhoudingen tussen de inwoners van Dunkelblum op scherp gezet. Dit Oostenrijks stadje op de grens met Hongarije krijgt namelijk te maken met een paar ongenode gasten en een aantal onvoorziene gebeurtenissen. Tot die tijd heeft heel Dunkelblum gezwegen over alles wat zich tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld. Komt daar verandering in nu de geschiedenis letterlijk en figuurlijk wordt blootgelegd?

Eva Menasse (Wenen, 1970) studeerde geschiedenis en Duitse literatuur alvorens ze zich op haar schrijfcarrière richtte. Voor ze in 2005 debuteerde met de familieroman Vienna werkte ze als journalist voor de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Na Vienna volgden Dagelijkse zonden, Quasikristallen en Dieren voor gevorderden. Ze ontving diverse prijzen voor haar werk. Voor Dunkelblum zwijgt, dat door Annemarie Vlaming naar het Nederlands werd vertaald, kreeg Menasse de Bruno-Kreisky-Preis für das Politische Buch.

De auteur neemt de lezer op een niet-alledaagse wijze mee het boek in. Geen flitsende openingszinnen, of wervelende acties. Nee, traag stromende zinnen die zich samen met de vele bijzinnen tot een bijzonder geweven verhaal ontwikkelen. Deze schrijfwijze noopt tot vertraging om de woorden te laten bezinken en het patroon te ontrafelen. Langdradigheid en saaiheid liggen op de loer bij een dergelijke aanpak, maar dat heeft Menasse op uitstekende wijze weten te ondervangen door de cynische en zwartgallige humor waarmee ze kleur aanbrengt. Een knap staaltje werk, en een compliment aan Vlaming die de juiste toon in deze ingewikkelde structuur zo goed heeft weten te vangen in haar vertaling.

Er passeren heel wat personages de revue in Dunkelblum zwijgt, meestal beschreven vanuit de alwetende verteller, die moeiteloos de draad oppakt na de relatief weinige en korte dialogen. Ook hier hanteert Menasse een bijzondere techniek; de dialogen worden zonder aanhalingstekens weergegeven en ze gaan naadloos over in gedachten, flashbacks en situaties. De lezer moet alert blijven om niets te missen van wat er gezegd wordt, of juist om te ontdekken wat er tussen de regels staat. Al die personages hebben hun eigen draadjes doorheen het boek. Draden die zich vertakken, in de knoop raken en op het eind tot een slordige kluwen samenkomen. Want de lezer hoort veel van wat de inwoners van Dunkelblum te zeggen hebben, maar er blijft ook veel verzwegen.

Geen van de personages stijgt echt boven de anderen uit. Ze zijn allen van betekenis voor het verhaal, niemand wordt voor niets opgevoerd. Of het nu gaat om de vreemde, naamloze gast die zijn intrek heeft genomen in Hotel Tüffer, de dertiger Lowetz die naar Dunkelblum komt om het ouderlijk huis te verkopen nu zijn moeder is overleden, of de jonge Flocke Malnitz die in al haar onbevangenheid wil helpen om een historisch museum te realiseren. Precies hetzelfde geldt voor de actualiteiten in het grensstadje. Zo is de komst van de groep studenten die de Joodse begraafplaats, waar ruim veertig jaar niet naar is omgekeken, opschoont niet toevallig. Net zomin als de perikelen rondom de watervoorziening van de stad en de afgebrande schuur van de familie Malnitz. Ieder personage, elke gebeurtenis, ieder woord in het boek is van belang.

Ook al lijkt alles en iedereen af te leiden van de kern: samen vormen ze die kern, die leidt naar het antwoord op de allesbepalende vragen: ‘Wat is er op die laatste Goede Vrijdag in de Tweede Wereldoorlog gebeurd in het slot?’ en ‘Was die dag het kantelpunt in de oorlog van Dunkelblum?’. Iedereen weet iets en samen weten ze veel, maar vertellen ze ook alles?

Dunkelblum zwijgt is een bijzonder epos dat stemt tot nadenken. Niet alleen over goed en fout, maar vooral over fysieke en humane grenzen. Over geschiedenis die de actualiteit inhaalt en die door de cynische spot van Menasse des te indringender wordt.