Vlijmscherpe blik achter maskerade

Schuldgevoel, leven met - en het verwerken van - een jeugdtrauma, vrouwen, de liefde en erotiek. Het zijn primaire, grote thema’s die Oek de Jong (1952) deskundig verwerkt in Zwarte schuur.    

Een afgrijselijk incident in zijn jeugd bepaalt nadien grotendeels Maris’ Coppoolse oeuvre als volwassen kunstschilder. Op zijn veertiende begaat hij een misdaad in Zeeland, waar hij opgroeit. Het drama speelt zich af in een zwart geteerde schuur. De gevolgen van zijn daad draagt hij met zich mee als een zware last op de schouders.    

Intussen is Maris negenenvijftig; hij viert hoogtij met een grootse tentoonstelling van zijn werk in het Stedelijk Museum te Amsterdam. Met de liefde gaat het heel wat minder goed. Zijn huwelijk met Fran verkeert in moeilijk vaarwater. Wanneer een journalist van een weekblad dieper gaat graven in Maris’ verleden en zijn ontdekkingen publiceert, krijgt de buitenwereld een totaal andere kijk op de schilder.    

‘Hij zag de cover, zwevend boven het scanapparaat: hijzelf in zijn atelier, zijn met verf besmeurde hemd, en dwars over de cover de woorden: MARIS COPPOOLSE LEVENSLANG.’    

Langzaam hecht Maris’ levensverhaal zich vast aan de lezer. De Jong hanteert een lichte en zuivere manier van schrijven; daarom is het een echte zaligheid het boek te mogen verslinden. Dit staat evenwel in schril contrast met de complexiteit van de personages. Het duurt even vooraleer je grip op hen krijgt. Zo zijn er de vrouwenfiguren die rond de protagonist draaien; ze zijn verspreid over verschillende stadia in zijn leven. Moeder is een keiharde, landelijke dame, die geen geweld uit de weg gaat tegenover haar zoon. Ze vernedert hem zelfs. Nooit lukt het hem een stabiele relatie op te bouwen met het andere geslacht. De psychische, blijvende wond diep in zijn binnenste, maakt dit onmogelijk.    

‘Het glas versplinterde en drong in zijn voorhoofd. Hij zakte in elkaar op de betonvloer en in de verte, aan de rand van zijn bewustzijn, hoorde hij de jongens over de sluis klossen en hun brommers starten.’    

Knap hoe de auteur Maris stapsgewijs uitdiept. Via de dames die een aanzienlijke rol spelen, kun je uiteindelijk een beeld vormen van de kunstenaar. Zodra de eerste rook om zijn hoofd is verdwenen, keer je terug naar het Zeeland van toen hij jong was. De schuchtere jongen maakt kennis met het vrouwelijk schoon. Met desastreuze gevolgen; toch komt Maris ermee weg. Tot finaal toch de bom barst.

Dit alles houdt Oek de Jong strak onder controle; het intelligent uitgetekende verhaal ontspoort - of verveelt – geen seconde. Zwarte schuur is een overtuigende roman, die een vlijmscherpe blik werpt achter de maskerade.