Een ontwrichtende derde

Saul Banner, de hoofdpersoon van Veldheer Banner, het tiende boek van Marie Kessels (1954), maakt voor zijn dates zelfportretten in de sfeer van Napoleon, maar dan met een vergiet op zijn hoofd, om de dames zijn strijd tegen Parkinson uit te leggen.

“Tastend strekte hij een arm uit naar de roestvrijstalen vergiet met drie appels erin op de magnetron achter hem. Ik sprong op om hem de vergiet in de handen te drukken, en hij poseerde voor me als de veldheer, nu ook nog met een masker op. ‘Je hebt wel werk gemaakt van dat daten,’ zei ik. ‘Veldheer Banner.’”

Saul is nog geen vijftig wanneer de diagnose Parkinson bij hem gesteld wordt. Hij werkt als universitair docent en heeft op een dag in het diepste geheim een appartement gekocht en is er in een roes gaan wonen, omdat hij het bij zijn bedillerige vrouw en onbegripvolle dochters en in het dorp waar hij woonde niet langer uithield.

“De nog maar net gediagnosticeerde patiënten op de kennismakingsdag van de Parkinson Vereniging (…) hadden één ding gemeen: ze voelden zich bedrogen door het leven, dat ze zich heel anders hadden voorgesteld. En hun partners voelden zich ook bedrogen, precies als de vrouw van Saul, nu ze tegen hun zin waren gebombardeerd tot ‘mantelzorger’.”

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van een goede vriendin van Saul, Dana Stromberg. Zij is fotografe en ontmoet Saul regelmatig in zijn appartement. Daar maakt ze zijn Parkinson met hem mee als zijn vriendin en steeds vaker ook als steun en toeverlaat.

Minutieus wordt in Veldheer Banner het grillige ziektebeeld van Parkinson beschreven. Saul kan zijn werk niet meer doen vanwege "povere mimiek, wegzakkende concentratie, moeite om de draad van zijn verhaal vast te houden en nervositeit en stress door de starende blikken van de studenten". Alhoewel hij er moeite mee heeft om zijn ziekte als excuus te gebruiken, weet hij zelf maar al te goed wat hem verder nog te wachten kan staan, omdat hij zich uitgebreid heeft ingelezen in de beschikbare medische literatuur. Met name in het tweede deel van het boek (Wij gewaardeerde proefkonijnen) wordt daar uitgebreid bij stilgestaan. Bij monde van Saul en Dana blijkt in dat deel met name de ongelofelijke belezenheid van Kessels. Voor lezers die vooral geïnteresseerd zijn in het verdere verloop van het verhaal is het zaak het tweede deel met het nodige geduld te lezen.

De voortdurende strijd met zijn lichaam dat niet meewerkt, het continu afhankelijk zijn van zijn medicatie die soms zorgt voor kortdurende psychoses, het verlies van zijn onafhankelijkheid en soms simpelweg van de woorden die hij wilde gaan zeggen, Marie Kessels beschrijft alles met een bewonderenswaardige en tegelijkertijd beschouwende nauwgezetheid. Het laatste deel van het boek heet tegenstrijdig genoeg Bloei. Het is het meest intieme deel van het boek en beschrijft op tedere wijze hoe Saul en Dana hun seksualiteit beleven en hoe Saul geleidelijk aan toch steeds meer van zijn onafhankelijkheid moet inleveren en als veldheer de strijd toch moet verliezen.

Veldheer Banner is een boek dat ongetwijfeld tot meer kennis en begrip van de akelige ziekte die Parkinson is zou kunnen bijdragen, echter deze constatering alleen zou geen recht doen aan het boek, dat Marie Kessels zelf beschouwt als haar levenswerk. De manier waarop zij de vriendschap tussen Saul en Dana beschrijft, de gesprekken die zij met elkaar voeren en vooral de manier waarop de ziekte daar "hoe dan ook altijd als rustverstorende en ontwrichtende ‘derde'’’ bij aanwezig is, tonen aan dat Kessels een literaire prestatie van formaat heeft geleverd. Alle zijpaden die los van de verhaallijn bewandeld worden leiden alleen maar naar meer stof tot nadenken voor de lezer en naar een gevoel van diepe bewondering voor de auteur die het boek zo ontroerend prachtig heeft geschreven.