Pijn uit de diepte

De innerlijke reis van Jan Brokken tegen het decor van Nederlands-Indië en Indonesië heeft een ontroerende ondertoon. Hij is op zoek naar het deel van zijn moeder dat hij nooit heeft ervaren en voor enige afstandelijkheid in hun relatie heeft gezorgd. Daarvoor duikt hij diep in de geschiedenis van zijn familie en van het Nederlandse koloniale verleden in Indonesië, waar zijn ouders na hun huwelijk vele jaren hebben gewoond; de langste tijd op Sulawesi (ooit Celebes). De schrijver is in Nederland geboren en kent zijn moeder alleen als de vrouw van een dominee in het Zuid-Hollandse dorp Rhoon.
“Alsof ik een domein betrad dat lang geleden was afgesloten en waarvan ik nu het hek weer openduwde; ik stapte uit mijn tijd in de hare”
In de tijd van hun verblijf brak de Tweede Wereldoorlog uit, met de Japanse bezetting en ontstond het onafhankelijke Indonesië.
De auteur heeft de gave wereldgeschiedenis, uitbundige Indische flora, het culturele leven van inlanders en kolonialen, de Nederlandse zendingsdrag tussen conflicterende inlandse religieuze groepen, het onderzoek van de inlandse talen, de kampen tijdens de Japanse bezetting en muziekgeschiedenis, te verbinden met het uitdiepen van moeders karakter en haar emancipatie. Hij heeft hiervoor de correspondentie tussen moeder en haar zuster in Nederland tot zijn beschikking.
Bij het lezen krijg je zin naar de Hortus in Leiden te gaan, waar de auteur in zijn jeugd vele uren met zijn grootvader heeft gewandeld. Je wil meer weten wat de islamoloog Christiaan Snouck Hurgronje als hoogleraar in 1934 al over de islam te vertellen had. Je zou een glas fosco willen proeven, boeken van Hella Haasse willen (her-)lezen, meer willen weten over de slavenhandel tussen Celebes en Zuid-Afrika. Wat had ik graag dit boek willen lezen voor mijn bezoek aan Java en Bali.
De muziekgeschiedenis is een verhaal apart. De erudiete auteur beschrijft hoe de gamelang vele wereldberoemde componisten: Godowski, Debussy, Ravel, en Poulenc heeft beïnvloed. Hij roemt de Javasuite van Godowski, die kans zag de klank van de gamelang te verwerken in zijn compositie voor de piano. Op zijn aanwijzing heb ik op YouTube met veel waardering meerdere uitvoeringen van die suite kunnen beluisteren.
De schrijver betreurt het steeds meer dat hij niet met zijn moeder heeft kunnen praten over haar Indische jaren, overigens wimpelde zij dat ook af als een gesloten hoofdstuk. Toch is hij er met zijn research en reis in geslaagd de pijn te verlichten van het buitengesloten zijn van een deel van haar leven. Zij is bij hem en bij de lezer dichtbij gekomen.