Een juweel van poëtisch proza over de dood en haar betekenis voor het leven

Anne Philipe werd onder de naam Nicole Navaux geboren in Brussel uit Belgische ouders. Haar ouders scheidden kort na haar geboorte, daardoor werd ze vooral opgevoed door haar moeder. Het leven in België benauwde haar. Zodra ze haar studie filosofie had afgerond, keerde ze België de rug toe en verhuisde naar Parijs. Door haar huwelijk in 1938 met de sinoloog François Fourcade kreeg ze de Franse nationaliteit. Ze verbleef na de Tweede Wereldoorlog enkele jaren met haar man in China, omdat hij werd gestationeerd op de Franse ambassade in Nanking. Dat was de hoofdstad onder het regime van maarschalk Chiang Kai-shek. Ze maakte de dreiging en de komende ondergang van de Kwo-Min-Tang mee en ervoer de impopulariteit van de Amerikaanse aanwezigheid die Chiang Kai-shek steunde. Ze schreef hierover: “In Nanking, Shanghai of Beijing is iedereen tegen Chiang; dit betekent nog niet dat al die mensen dan ook communist zijn”. Zo stelde ze zich duidelijk tegenover de Amerikaanse propaganda die het tegendeel beweerde.
In april 1948 werd het door de burgeroorlog steeds minder veilig in Nanking en vertrok ze met haar man door zich aan te sluiten bij een beveiligde karavaan die de oude Zijderoute van Marco Polo volgde. Zo stak ze de Sinkiangwoestijn over. Deze ligt op de grens van het Chinese en het Sovjetrijk. Dit uitgestrekte woestijngebied, bergachtig en vol aardse rijkdommen in de grond, werd vanaf de achttiende eeuw bezet door China, dat het in 1881 annexeerde. China gaf dit gebied een door de Oeigoeren (de inheemse bevolking) gehate naam, omdat Sinkiang ‘nieuwe mars’ betekent. De Turks sprekende moslims, de Oeigoeren, kwamen voortdurend in opstand ondanks represailles – en de bitterheid jegens China nam verder toe na de ontwrichting van de Sovjet-Unie, toen de roep om onafhankelijkheid ook bij de broedervolken – Oezbeken, Turkmenen, Kirgiziërs en Kazachen – klonk. Deze turbulente geschiedenis verklaart dat de regio gedurende de twintigste eeuw, zo niet verboden, dan toch nauwelijks toegankelijk was voor buitenlanders; vandaar de groeiende behoefte onder reislustige buitenlanders om daar binnen te komen (en Shangri-La te bezoeken), zelfs met gevaar voor eigen leven. En de verhalen over deze gebieden, zoals News from Tartary van Peter Fleming (de oudere broer van Ian Fleming) of Caravans d'Asie van Nicole Fourcade (de eerdere naam van Anne Philipe) mochten zich in grote belangstelling verheugen.
Echter, in 1945, toen de beschermende macht in de greep was van een burgeroorlog, werd een onafhankelijke republiek Oost-Turkestan gevormd die zolang het kon bestond tot 1949. In die onzekere omstandigheden werden Nicole Fourcade (Anne Philipe) en haar man ontvangen door de president, Massoud Sabri, wiens bezorgdheid ze voelde. 'Hij lijkt moe', merkte ze op. Het jaar daarna, herwon Volks-China de controle over het gebied.
Na haar terugkeer uit Sinkiang vroeg ze om de ontbinding van het huwelijk met François Fourcade.
Ze wilde trouwen met de beroemde acteur Gérard Philipe, die ze sinds 1942 kende. Ze trouwden in 1952. Ze deelden dezelfde linkse opvattingen en waren politiek actief in het afwijzen van de Koude Oorlog. Bij veel handtekeningenacties werden altijd de handtekeningen Yves Montand en Simone Signoret gevraagd, maar ook die van Gérard en Anne Philipe (ze had haar andere doopnaam als voornaam gekozen). Anne Philipe onderschreef voor haar huwelijk met Gérard Philipe in 1950 de oproep van Stockholm tot een verbod op kernwapens.
Ze sympathiseerde met het communisme in Rusland, maar was geschokt door de inval met Russische tanks in Boedapest in 1956, waarna ze afstand nam van het communistische systeem.
Om te ontsnappen aan de Parijse samenleving vonden ze een romantisch huis met een mooie tuin in Cergy, dat ze in 1955 kochten.
In 1959 bleek Gérard Philipe ongeneeslijk ziek. Ze hoorde van de artsen dat hij nog maar een korte tijd te leven had. Ze verzweeg dit tegenover hem (dat was in die tijd de gewoonte) en zo hadden ze samen nog een gelukkige zes weken voor hij stierf. Ze bleef achter met twee kinderen van vijf en drie jaar. De dood van Gérard Philipe deed haar weer naar de pen grijpen en in 1963 kwam ‘Le temps d’un soupir’ uit, dat een enorme indruk maakte en in vele talen werd vertaald. Zelfs in het Russisch. In 1964 kwam het bij uitgeverij Bruna uit onder de titel ‘Niet meer dan een ademtocht’. Hierin beschrijft ze in een bijzonder poëtisch proza de stroom van herinneringen over de moeilijke, haast ondraaglijke uren die voorafgingen aan de dood van haar geliefde man, maar ook over de herinneringen aan de gelukkige tijden vóór de ziekte zich openbaarde. Het levendige tedere verhaal van Anne Philipe krijgt de vorm van een meditatie over de dood, over de liefde en over geluk in het tijdelijk bestaan.

De vertaling kent schitterende elementen, maar soms wordt het poëtische Frans geweld aangedaan doordat er niet een even fraai woord in het Nederlands te vinden is. Maar ook de Nederlandstalige versie vind ik adembenemend mooi.

“De zoetheid van de lucht doet me dromen van wat was en wat zou zijn als je hier was. Ik weet dat dit dagdromen slechts een onvermogen is om in het heden te leven. Ik wacht op het moment waarop ik mijn kracht weer vind. Hij zal komen. Ik weet dat het leven mij nog steeds fascineert. Ik wil mezelf redden, mezelf niet van jou verlossen. »