Een poëtische reis tussen sterren, woorden en het onzichtbare

Han Leeferinks debuutroman De oosthoek van de Melkweg is een literair universum waarin werkelijkheid, verbeelding, poëzie en kosmische mystiek moeiteloos in elkaar overvloeien. Het verhaal volgt Tomas, die de begrafenis van Lisa bijwoont, een jonge vrouw die hij slechts een half jaar kende. Lisa, een levendig en extravert zondagskind, verweeft citaten uit Dickinson, Shakespeare en Keats in haar gesprekken met hem, waardoor eigen woorden en literatuur samensmelten. Terwijl zij op zoek gaat naar haar verdwenen broer Axl, ontvouwen zich thema’s als vrijheid, verlies en existentiële betekenis, die de lezer uitnodigen tot diepere reflectie over het leven en de zin van ons bestaan.

Woorden, stilte en het lawaai van de wereld
De roman opent met een brief van Axl aan Lisa: “Woorden zijn niets anders dan het lawaai van de wereld. Het is de wereld zelf die zich aan me opdringt, als het oorverdovende gezoem van een reusachtige horzel.” Deze zin uit de proloog zet de toon voor een wereld waarin taal zowel ontsnapping biedt als machteloosheid blootlegt. Op de begrafenis ontvangt Tomas van Lisa’s moeder een koffertje vol brieven, schriften en notities, op grond waarvan hij het leven van Lisa en Axl reconstrueert. Lisa wil actrice worden; Axl zoekt via astronomie en zwarte gaten naar vrijheid, naar ontsnapping aan het lawaai van de wereld. Tomas herkent hierin zijn eigen zoektocht naar stilte en betekenis: “Kon je je al schrijvende ontdoen van je herinneringen? Kon je al schrijvende een ander worden?”

Door deze zin uit de proloog en het koffertje vol documenten wordt de lezer onmiddellijk betrokken bij een wereld waarin stilte even krachtig kan spreken als taal.

Verlies, verlangen en religieuze reflectie
De begrafenis van Lisa markeert het begin van Tomas’ introspectie. In het vakantiehuis van zijn jeugd probeert hij orde te scheppen in chaos door de documenten te rangschikken en het leven van Axl en Lisa te reconstrueren. Dit deel van de roman heet Leviatan, verwijzend naar het Bijbelse symbool van chaos die door God op orde wordt gebracht. Een pastoor merkt op: “Het feit dat we de ander – of dat nu God, Maria, of een mens van vlees en bloed is – kunnen aanschouwen en met hem of haar kunnen praten zonder dat hij of zij lijfelijk aanwezig is, maakt de mens tot wat hij ten diepste is: een religieus wezen.”

Mystiek en religieuze symboliek lopen subtiel door het verhaal. Het verhaal suggereert dat menselijke ervaring, poëzie en religie verbonden zijn, en dat woorden, herinneringen en verhalen als een brug dienen tussen het materiële en het transcendente. Tomas’ herinneringen aan een walvis in de Waddenzee de verhalen van de pastoor en de schepping van licht uit duisternis geven de roman een contemplatieve laag die doet nadenken over de plaats van de mens in een kosmische context.

Intertekstualiteit en kosmische zoektochten
Leeferink verweeft rijke intertekstuele verwijzingen: Paradise Lost fungeert als spiegel voor de strijd tussen licht en donker, vrijheid en verantwoordelijkheid. Ook Shakespeare, Keats en Modiano worden geciteerd, waardoor een constante dialoog ontstaat tussen fictie en werkelijkheid. Lisa vraagt zich af: “Denkt u dat zwarte gaten toegang bieden tot een ander universum? Kun je verlangen naar de maan?”

Een bijzondere dimensie van de roman is de verwevenheid van kunst en wetenschap. Axl bewondert de tekeningen van Maria Clara Eimmart (1676-1707), waarin maanfasen op blauw papier zijn vastgelegd: “Wanneer je naar die tekeningen kijkt, is het alsof je zwemt in een eindeloze blauwe zee waarin reusachtige, helderverlichte manen dobberen.” Zo toont Leeferink dat kunst en wetenschap elkaar kunnen versterken: verwondering, inzicht en verbeelding worden met elkaar verbonden.

Structuur als archief van herinneringen
De roman is opgebouwd als een zorgvuldig geordend archief. Brieven, notities en dagboekfragmenten creëren een driedimensionaal beeld waarin verleden en heden, droom en werkelijkheid, orde en chaos samensmelten. Tomas rangschikt de documenten als een onderzoeker die betekenis zoekt in chaos. Deze structuur nodigt de lezer uit om te puzzelen, reflecteren en dwalen in lagen van tijd, herinnering en taal. Het benadrukt hoe herinneringen en verhalen zichzelf vormen en herschikken in de loop van het leven.

Verbeelding versus werkelijkheid
Lisa illustreert dat toneel en leven onlosmakelijk verbonden zijn: “We spelen de hele dag toneel.” Haar interacties met Tomas, de raadselachtige aanwezigheid van Axl en de seances die Lisa houdt bewegen zich op de grenzen tussen concreet en symbolisch. De roman vraagt concentratie en een bereidheid om meegevoerd te worden in een wereld waarin realiteit en verbeelding voortdurend verschuiven, en het mysterie van het bestaan voelbaar wordt.

Vrijheid, verlies en zingeving
Vrijheid in denken, voelen en handelen staat centraal. Lisa wil actrice worden, Axl zoekt ontsnapping via astronomie, Tomas via literatuur. Het verlies van Lisa confronteert Tomas met vergankelijkheid en de vraag hoe woorden en herinneringen leegtes kunnen opvullen: “Alles verglijdt, elk ding krijgt vorm en gaat voorbij” (Ovidius).

Leeferinks stijl is rijk, zintuiglijk en intellectueel uitdagend. Tegen het einde worden woorden schaarser, zinnen korter. Woorden zijn niets anders dan het lawaai van de wereld” stond op de eerste bladzijde van de roman. De roman laat de lezer Tomas, Lisa en Axl volgen, maar nodigt ook uit tot zelfonderzoek: in de stilte tussen woorden, in de ruimte tussen sterren en maanfasen.

De oosthoek van de Melkweg is geen gemakkelijk boek; het nodigt uit tot nadenken, verdiepen en doorvragen. Het combineert persoonlijke tragedie, intertekstuele rijkdom, kosmische symboliek en mystieke reflecties tot een roman die intellectueel en emotioneel indringend is. “Axl had via de woorden aan het lawaai van de wereld weten te ontsnappen en Lisa had hem over haar dood heen de hand gereikt.”

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com