De erfenis van zwijgen

Rita Muilwijk legt in De schoonzoon met feilloze precisie bloot hoe destructieve patronen zich verankeren in een familie. Wat begint met het ogenschijnlijk onschuldige gegeven dat de oudere Vera bij haar dochter Maxime en schoonzoon Joep gaat logeren, ontvouwt zich tot een psychologisch gelaagde roman over taal als machtsmiddel en de onzichtbare erfenissen van trauma. De schrijver verweeft drie verhaallijnen tot één verstikkend web waarin verlangen, afhankelijkheid en manipulatie generaties lang doorwerken.

Muilwijk construeert de roman als een drieluik. Elk personage heeft een eigen lijn, eigen stem, eigen geschiedenis — maar hun verhalen grijpen in elkaar als tandwielen. Pas wanneer alledrie draaien, wordt duidelijk hoe het mechanisme werkt dat hen voortstuwt richting de tragedie.

Een geladen bezoek; het patroon keert terug
Het verhaal begint wanneer Vera wordt uitgenodigd door haar dochter Maxime om te logeren bij haar en haar veel oudere echtgenoot Joep. Die zijn net getrouwd, maar hadden Vera niet uitgenodigd voor de bruiloft. Maxime is nerveus, schichtig bijna, Joep dominant, zelfgenoegzaam, succesvol schrijver. Om hem heen hangt dreiging. Vera herkent het patroon.

Joep, die ongeveer dezelfde leeftijd heeft als Vera, stelt haar voor zijn roman Het recht van de zwakste in het Engels te vertalen. Vera heeft immers in Engeland gewoond.

Vera: het verleden dat nooit weggaat
Vera’s verhaallijn vormt het reflectieve hart van de roman. Ze kijkt terug op haar huwelijk met Max, een man die haar nooit als partner zag maar als instrument: “Ik was niet meer dan Max’ draagmoeder.” Hun relatie was gebouwd op noodzaak en kinderwens, niet op liefde, en echoot de kilte uit haar jeugd waarin ze over haar ouders zegt: “Ik was hen overkomen.” Haar vader en moeder sterven en dan ontmoet ze de veel oudere Max met wie ze uiteindelijk trouwt en niet zo gelukkig wordt. “Max had het liefst een kind zonder vrouw gehad.”

In de leegte die haar ouders én Max achterlieten, moest Vera zichzelf “uitvinden”. Maar wanneer ze ziet hoe Maxime zich steeds kleiner maakt naast Joep, beseft ze hoe diep de wortels van herhaling gaan. De roman laat overtuigend zien hoe onverwerkte trauma’s zich nestelen in het familieweefsel, tot ze opnieuw ontkiemen in de volgende generatie.

Maxime: de hunkering naar liefde en autonomie
Maximes hoofdstukken, eveneens in de ik-vorm, vormen de emotionele kern van de roman. Ze groeit op als ‘vaderskindje’: Max verzorgde haar, terwijl Vera naar een zolderkamer werd verbannen. Die scheve dynamiek bepaalt haar hele zelfbeeld. De verwijdering die later tussen Max en Maxime ontstaat, de gesloten kamerdeur, de gevoelens van tekortschieten – ze dragen bij aan haar kwetsbaarheid in relaties.

Maxime omschrijft haar verlangen naar liefde zo: “De liefde waarnaar ik verlang is een speciale liefde. Twee harten die samensmelten: dan zijn er geen ego’s meer.”

Het is een verlangen naar versmelting dat haar vatbaar maakt voor manipulatie. Tegelijk zoekt ze naar autonomie: in haar gesprekken met de online-therapeut Robin, in haar lesbische relatie met Zohra, in haar aarzelende pogingen om los te komen van de familielast. Maar telkens weer wordt ze geconfronteerd met dezelfde patronen die Vera jaren eerder verstrikten.

Joep: macht, taal en de kiem van destructie
De derde verhaallijn draait om Joep Saathoff, een man bij wie macht en onzekerheid in een toxische symbiose samenvloeien. De symboliek van zijn achternaam – “Saat” als zaad – past bij Muilwijks centrale idee dat destructieve patronen worden doorgegeven als een erfelijke kiem.

Joep wil Maxime zwanger maken, niet uit liefde, maar als bevestiging van zijn nageslacht en dominantie. Zijn schrijverschap speelt hierin een cruciale rol: zijn roman is volgens Vera “een uitgeschreven zelfrechtvaardiging”. Hij gebruikt taal als wapen: om waarheden te manipuleren, schuld om te keren en zichzelf te legitimeren.

Tegelijk toont Muilwijk hem niet enkel als dader, maar als product van zijn moeder Babs – rijk, verwaarlozend, emotioneel ongrijpbaar. In die achtergrond verschijnt een man die nooit heeft geleerd hoe intimiteit werkt, en dus controle verwart met nabijheid.

Een web van drie lijnen: cyclisch en onafwendbaar
Wat De schoonzoon bijzonder maakt, is hoe de drie perspectieven elkaar versterken en spiegelen: Vera laat zien waar het trauma begint; Maxime toont de worsteling om eraan te ontsnappen en Joep belichaamt de verwoestende kracht van macht die wordt doorgegeven.

Babs fungeert daarbij als schaduwfiguur, de oermoeder van Joeps tekort, de stille bron van zijn vervormde relaties. Het resultaat is geen lineaire vertelling, maar een cyclische: een verhaal dat laat zien hoe trauma’s niet verdwijnen, maar zich vermommen, herhalen, verplaatsen.

De Rode Panda
Muilwijk werkt sterk met symboliek. De rode Fiat Panda die Joep aan Vera schenkt, wordt een tastbaar symbool voor de spanning tussen autonomie en manipulatie. De kleur rood onderstreept de geladenheid van hun relatie; de gift van een auto verleent schijnbare vrijheid, maar benadrukt vooral afhankelijkheid.

Het zwemmen in de zee – iets wat Vera herhaaldelijk doet – fungeert als metafoor voor reiniging en zelfherwinning. Ze probeert zich los te maken van de ketens van het verleden, al blijft het water evenzeer een plek van strijd als van bevrijding.

Michel Foucault
De roman resoneert sterk met de ideeën van de Franse filosoof Michel Foucault over macht. Muilwijk, die eerder over zijn denkkaders schreef, verweeft zijn inzichten subtiel in de structuur van het verhaal. Macht is nooit alleen fysiek, maar werkt via taal, normen en sociale rollen.

Joep controleert niet door geweld, maar door woorden, verwachtingen en sociale posities. Pas op het einde begint Vera het hele patroon te doorzien – maar de vraag blijft: is dat nog op tijd?

Trefzeker en spannend
De schoonzoon is een trefzeker geschreven psychologische roman. Muilwijk toont hoe macht werkt binnen intieme relaties, hoe families elkaar vormen en vervormen, en hoe zwijgen dat in stand houdt. De gelaagdheid van de drie perspectieven, de symboliek en de psychologische precisie maken dit verhaal tot een indringende leeservaring.

Een roman die niet alleen spannend is, maar ook noodzakelijk – precies omdat hij laat zien hoe moeilijk het is te ontsnappen aan wat ooit is “gezaaid”. En hoe hoog de prijs kan zijn van blijven zwijgen.

—

Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com

Leesadvies voor jongeren
Drie mensen, één gevaarlijk web van geheimen. De schoonzoon laat zien hoe keuzes uit het verleden je toekomst kunnen bepalen. Spannend, intens en superpsychologisch – een boek dat je opslokt en je nog dagen blijft achtervolgen.