De keuzes van een undercover-agent

Toen ik Portland, de debuutthriller van Ramon van Huffelen (1974) las moest ik meteen denken aan de kritische rapporten die verschenen over de DSO, de afdeling van de Landelijke Eenheid. Deze dienst is onder meer verantwoordelijk voor de inzet van politie-infiltranten. Infiltrant zijn is een uitermate lastige job en zeer risicovol. Soms moeten agenten strafbare feiten plegen om niet uit hun rol te vallen bij de criminelen. Maar als ze te lang doorgaan of slecht begeleid worden kan dat grote gevolgen hebben. Ik herinner me een geval van zelfmoord waarover de NRC eind/april begin mei 2022 schreef. De 53-jarige agent M. schreef in zijn afscheidsbrief: “Weet dat mijn tijd bij de DSO verschrikkelijk was. De verziekte cultuur, hoe jullie achter mijn rug over mij spraken, de vriendjespolitiek en het over lijken gaan.”

Erik Schoeman, het hoofdpersonage uit Portland, heeft met al deze aspecten te maken. Thema’s als vertrouwen en wantrouwen, eerlijkheid, je ‘maten’ niet verraden in de ene wereld en privé proberen een zo normaal mogelijk leven te leiden vormen rode draden in deze thriller. Het verhaal begint spectaculair met een scène die zo gebruikt kan worden in een actiefilm. Een drugsdeal in het Amsterdamse havengebied tussen Columbianen en drie leden van het maffia-gezin Natoli loopt helemaal verkeerd af. Twee van de drie Italianen, die met vals geld de deal willen sluiten, terwijl ze denken dat zij met echt geld betalen, overleven het niet. Alleen de jongste Gio weet het te overleven. Wie heeft het geld gestolen?

Infiltratie

Erik was omwille van die deal bij de Natoli’s geïnfiltreerd. Hij heeft op een gegeven moment de stekker uit zijn undercoveroperatie getrokken omdat de leidinggevenden de veiligheid van de eigen mensen veronachtzaamden. Op het moment van de schietpartij in Amsterdam is hij met zijn vrouw Debbie en zijn dochtertje Sanne op vakantie in Turkije. Sanne is een zorgenkindje, want lijdt aan de ongeneeslijke ziekte van Batten. Dat is een degeneratieve ziekte waarbij de cellen in haar hersenen geleidelijk afsterven. Thuisgekomen in Deventer blijkt dat het hele huis overhoop is gehaald en wijst alles erop dat Gio op zoek is naar wraak: “Het vleesmes uit de keuken lag half over een afschrift van de bank. De punt ervan wees naar de aanhef, precies naar mijn voorletter.” Gio is er dus in geslaagd zijn adres te weten te komen. Vervelend voor een undercover-agent. Wie heeft er gelekt? Feit is dat het Openbaar Ministerie Erik en zijn gezin een safehouse moet bezorgen, maar daarbij op ‘de rem’ lijkt te staan.

Onbetrouwbaar?

Het gezin Schoeman moet dus op de vlucht voor Gio. Bovendien wil hij het geld – twintig miljoen euro - dat voor de drugsdeal bestemd was terug. Ondertussen legt rijksrechercheur Bleumink Erik het vuur na aan de schenen en brengt hem door zijn onderzoeken steeds verder in de problemen. Hij denkt namelijk dat Erik het geld heeft gestolen. Maar ook Eriks direct-leidinggevende, Michel, is niet te vertrouwen – woont in een kast van een huis en rijdt een auto, die hij nooit van zijn salaris kan betalen - en maakt Erik zwart bij Bleumink. En dan is er nog de ambitieuze Melanie, die voelt dat Bleumink en Michel haar tegen Erik uitspelen.

Slaagt Erik erin zijn gezin te beschermen tegen Gio, die hem letterlijk overal dicht op de huid zit? Het levert een zinderende thriller op vol plotwendingen, cliffhangers met een huiveringwekkende apotheose.

Diepere laag

Van Huffelen brengt gelaagdheid in zijn thriller aan. Dat doet hij door het verhaal te laten vertellen vanuit het ik-perspectief van Erik. Daardoor kruip je in het hoofd van het hoofdpersonage, word je deelgenoot van zijn overdenkingen, voel je zijn emoties, begrijp je zijn twijfels, voel je zijn onzekerheid en wanhoop, snap je de spanningen ook in de relatie met Debbie, ervaar je zijn paranoia. De ziekte van Sanne grijpt hem enorm aan, omdat de ziekte is ontstaan door een genetische afwijking bij Debbie en hem. Het omgaan met zo’n ziekte is ook zwaar, maar dan op een andere manier als zijn werk. De gelaagdheid zit ook in de titel ‘Portland’. Ontdek hoe dat zit. Zelfs biografische elementen spelen een rol. De auteur woonde lang in Deventer, de plek waar Erik en zijn gezin woont. Daar woont ook Pleun, een meisje dat lijdt aan de ziekte van Batten. Ze was in het nieuws in augustus 2021 omdat er voor de tweede keer ingezameld geld voor haar gestolen was.

Kort – beeldend

Van Huffelen houdt het verhaal ‘op spanning’. Dat doet hij door korte, flitsende hoofdstukken (eigenlijk allemaal korte scènes die samen het grote verhaal vormen) en spitse dialogen te schrijven, flashbacks te gebruiken om de personages diepte te geven én door beeldend te schrijven. Bijvoorbeeld als het gaat om de precisie van Bleumink: “Zo aandachtig als een boekhouder die nog één keer zijn opgemaakte jaarrekening controleerde, bladerde Bleumink door zijn notitieblok”

“Marokkanen snijden hoofden af, Turken vermoorde advocaten familieleden van kroongetuigen”; een verwijzing naar wat er zich in Nederland afspeelt met kroongetuigen. Het zit vol met verwijzingen, zoals bijvoorbeeld naar Follow the money, of naar Peter R. de Vries als Erik zegt geen cameratoezicht thuis te willen, omdat hij niet de hele dag begluurd wil worden.

In een boek vol spanning kan humor zorgen voor een ‘ademmoment’. Van Huffelen past dat met gevoel toe. In de contacten met de Natoli’s wordt er veel gegeten, en dan schrijft hij : “Als ze erachter kwamen dat er een undercoveragent aan tafel zat, dan was de ravioli meer dan gaar.”

En of er iets aan het landelijke undercoverbeleid gaat gebeuren? Wij wachten af waar minister Yeşilgöz-Zegerius mee komt. Geniet ondertussen van Portland.

Eerder verschenen bij Bazarow.com