Filosofisch en politiek, maar weinig spanning

De ontheemde (The dispossessed, een SF klassieker uit 1974) is eigelijk het zesde deel van de Hainisch cycle boeken, maar is gelukkig heel goed op zichzelf staand te lezen.
Het heeft een zware politiek/filosofische laag, waardoor het voor mij wat minder tot het speculatieve genre behoort; ik heb niets tegen filosofie of politiek in een boek, maar speculatieve fictie, in dit geval SF, lees ik nu juist als ultieme 'ontsnappingsliteratuur', om even op te gaan in een andere wereld waarin dingen gebeuren die eigenlijk niet kunnen.
Het grootste deel van het boek speelt zich af op twee tweelingplaneten: Urras en Anarres. Daarnaast zijn er twee andere planeten bekend: het compleet uitgeputte en afgeleefde Aarde, waar de Terranen wonen, en Hain, de oudste planeet waar de Hainisch wonen.
Op Urras, dat erg lijkt op een mooie, niet afgeleefde versie van Aarde, heerst een tot het uiterste doorgevoerd kapitalisme. Zo'n 170 jaar terug is een grote groep mensen die niet meer konden leven met dit systeem, als kolonist naar Anarres vertrokken, waar zij zich volledig hebben afgezonderd, contact met Urras is schaars en bewoners van andere planeten zijn niet gewenst op Anarres.
Het systeem wat hier wordt 'gebruikt' is het Odonisme: anarchisme of ook wel anti-autoritair communisme.
De protagonist Shevek is fysicus op Anarres. Hij werkt aan een theorie die kan leiden tot een apparaat dat sneller dan het licht kan communiceren. Ik geef hier een sterk vereenvoudigde versie want het boek besteedt zeker een vijfde aan deze wiskundige/natuurkundige theorie, die te maken heeft met ruimte-tijd, met simultaniteit en sequentie, waar ik geen touw aan vast kon knopen.
Bij aanvang van het boek gaat Shevek met een vrachtruimteschip naar Urras en wat volgt zijn twee verhalen: het leven van Shevek op Anarres vanaf zijn jeugd tot het moment van vertrek, en zijn ervaringen op Urras.
Geen van beide 'systemen' blijkt zaligmakend te zijn, want hoewel de Anarresti door het ontbreken van bezit een grote mate van vrijheid hebben, heeft ook dit anarchistische ideaal zo zijn minder goede kanten.
Het is de ambassadeur van de planeet Aarde die Shevek met andere ogen naar Urras laat kijken.

Er gebeurt eigenlijk heel weinig in dit boek, er wordt vooral veel gepraat. Het heeft ook niet zoveel speculatieve elementen, het is veel meer een ideeën roman over de optimale manier om een samenleving in te richten en in stand te houden; anarchisme versus archisme, individualisme versus collectivisme, moraliteit, bezit, macht.
Omdat het uitwerken van deze ideeën, op zich heel interessant, zoveel van het boek in beslag neemt, blijft er weinig spanning over. Terwijl dat voor mij wel een belangrijk element van speculatieve fictie is. Ik heb er, ik denk juist door de densiteit van ideeën, ook heel lang over gedaan om dit boek te lezen en zou het zelf geen SF noemen.
Leuk detail: aan het eind zegt Shevek tegen een meereizende Hainischman: 'wij zijn de kinderen van de Tijd'. Ik denk meteen aan Adrian Tchaikovski....