Bewonderenswaardig slotwerk

"Een ellendige novemberavond, met een motregen die de dappersten van de straat veegt."

Frans Laarman keert van zijn werk terug naar huis. Op zijn weg terug, loopt hij nog even langs zijn vaste winkeltje waar hij zijn krant koopt. Daar wordt hij door de eigenares gewezen op ‘drie rijstkakkers’ die voor haar zaak staan. Eenmaal Laarmans de zaak verlaten heeft, spreken de drie hem aan. Ze tonen hem een kartonnen bordje met een adres en naam op. Geen van hen spreekt Nederlands, dus probeert Laarmans in zijn beste Engels de weg naar Maria Van Dam, Kloosterstraat 15 te beschrijven.
Als hij even later op de tram zit, ziet hij opnieuw de drie mannen, Afghaanse matrozen, verdwaald zoeken naar hun adres. Hij besluit uiteindelijk om hen naar het adres te brengen. Zo start de onmogelijke zoektocht naar Maria Van Dam.

Willem Elsschot, Vlaams schrijver en dichter, werkte als zakenman in de publiciteit en leidde na Wereldoorlog I zijn eigen reclamebureau. Binnen de Nederlandse literatuur vond hij dat zijn werken niet tot een bepaalde stroming behoorden. Dat was ook de reden waarom hij nooit romans van andere schrijvers las, hij wou niet beïnvloed worden. Toch past zijn oeuvre mooi binnen de stroming van de Nieuwe Zakelijkheid. Lijmen en Het been zijn veruit zijn bekendste werken. Het dwaallicht is het laatste werk in zijn oeuvre en dus ook de laatste keer dat hij schrijft over zijn alter ego Frans Laarmans.

Frans Laarmans is een heel fascinerend personage. Hij wil maar al te graag geloven dat ‘De drie zwartjes’ op zoek zijn naar een erotisch avontuurtje met Maria Van Dam, maar eigenlijk is Laarmans zelf heel nieuwsgierig naar Maria en zo zoekt hij telkens uitvluchten om toch maar niet naar huis te moeten. Want duidelijk is wel dat de gezinssituatie van Frans Laarmans niet ideaal is. Laarmans is een prachtig voorbeeld van een uitgebluste zakenman die vervreemd is van zijn gezin.
Daarnaast is Maria Van Dam, niet tegenstaande een onzichtbaar personage, iemand die zo tot de verbeelding spreekt. Net omdat we eigenlijk niets over haar weten.

Op het eerste zicht lijkt het een eenvoudig geschreven verhaaltje, maar er zit zoveel meer verborgen achter het verhaal. Laarmans en de drie Afghaanse matrozen leren elkaar doorheen het boek beter kennen en luisteren naar elkaars verhalen waarin thema’s als armoede, godsdienst, communisme en alcohol aan bod komen. Daarnaast zijn er heel wat Bijbelse verwijzingen die vooral betrekking hebben op Maria. Als je met de nodige aandacht leest zal het je dan ook niet verwonderen dat Het dwaallicht wel eens een modern kerstverhaal wordt genoemd .

Lees Het dwaallicht niet met de intentie een paar uur te kunnen genieten van een fijne roman. En dat was ook niet de bedoeling van Elsschot. Het begin van het boek is bijvoorbeeld een heel goed voorbeeld van hoe Elsschot een antisetting wil creëren voor een boeiende roman. Elsschot schrijft heel zakelijk, hij wil eerder de realiteit, de saaiheid van het alledaagse beschrijven. Dat maakt Willem Elsschots stijl heel bewonderenswaardig.

Met iets meer dan vijftig bladzijden brengt Willem Elsschot een eenvoudig verhaaltje met een diepgaande filosofische en symbolische onderbouw. Ondanks dat deze novelle zeventig jaar geleden werd geschreven en een duidelijke klassieker is, blijft het toch een bijster actueel verhaal. Het is dan ook niet te verwonderen dat het boek is opgenomen in de literaire canon van de Nederlandstalige literatuur.