Niet moeten maar kunnen

Als je vindt dat je 24/7 boodschappen moet kunnen doen, dan is dit filosofische werkje niets voor jou. Zegt de term consuminderen je iets, lees dan verder. Hoewel een boekwerkje van nog geen 60 pagina’s moet je wel bij de les blijven tijdens het lezen: het is nogal wetenschappelijk geschreven. Wat heeft Han zoal bedacht?
We zijn van een commandosamenleving – met als heersende werkwoord het negatieve ‘moeten’ – terecht gekomen in een prestatiemaatschappij waarbij het onbegrensde ‘kunnen’ het modale werkwoord is. Op de vraag ‘waarom doe je dat?’ krijg je tegenwoordig de reactie: ‘… omdat het kan’. En in de wij-vorm zoals het ‘Yes, we can!’ is er geen ontsnappen meer aan, voor niemand.
Geboden en verboden maken plaats voor eigen verantwoordelijkheid en initiatief. Een overmaat aan positiviteit. Nu is het heel goed om aan jezelf te werken, maar juist de opdracht om te presteren als het nieuwe gebod van onze samenleving veroorzaakt de uitputting. Een burn-out is daarmee niet de uitdrukking van het uitgeputte zelf, maar veel meer van de uitgeputte, opgebrande ziel.
Meer positiviteit dus meer prikkels en meer impulsen vraagt om een andere techniek van tijds- en aandachtsbesteding. Maar multitasking is geen stap vooruit in de beschaving, in tegendeel: het is een vorm van overleven in de wildernis. Als een dier moeten we mededingers weghouden van onze buit, uitkijken dat we ondertussen niet zelf opgegeten worden, ons kroost beschermen en opvoeden en onze partner in het oog houden. We hebben geen tijd om ons contemplatief te verdiepen in de ander tegenover ons, omdat we de wijde omgeving in de gaten moeten houden. De menselijke samenleving komt steeds dichter in de buurt van het wildlife in de savanne.
Gelukkig eindigt Han met een lichtpuntje aan het eind van de tunnel. Wij hebben het vermogen om iets te doen, maar ook het vermogen om iets niet te doen. Hij beschrijft het als twee vormen van potentie. De positieve potentie is het vermogen iets te doen. De negatieve potentie is het vermogen om iets niet te doen, om nee te zeggen. Dit is dus heel wat anders dan impotentie: het passieve onvermogen om iets te doen. Negatieve potentie is actief, waarbij je in je zelf, of nog dieper: in je ziel het punt vindt waar je soeverein bent, het middelpunt. Een wezenlijk kenmerk van contemplatie. Zeg eens wat vaker ‘nee’.