Waar of niet? Over de onbetrouwbaarheid van de herinnering
In een amper driehonderd pagina tellend boekje vertelt Herman Koch het verhaal van zijn kortstondige – want maar drie dagen durende – liefde voor het Finse meisje Anna. De jonge Herman vertrekt, vlak na het overlijden van zijn moeder waar hij een diepe en ingewikkelde relatie mee had, naar Finland om na te denken over zijn toekomst. In het harde onherbergzame noorden werkt hij op een boerderij.
Een dunne en lichamelijk niet sterke jongeman met nul ervaring op het gebied van welke fysieke arbeid dan ook, heeft het niet makkelijk met de zware fysieke eisen dat het boerenleven met zich meebrengt. Hij probeert het een en ander te compenseren met veel bravoure en het (meestal succesvol) verbergen van zijn echte gevoelens. Tijdens een korte ontmoeting raakt hij gecharmeerd van het meisje Anna, maar wanneer zij na een paar dagen vertrekt, doet hij geen enkele poging om haar terug te vinden. Het verblijf op de Finse boerderij beslaat amper een derde van het boek, en het hele stuk doet vlak en ongeïnteresseerd aan. Bijna alsof het een parodie is op een waargebeurd verhaal, een niet kloppende, verschoven, verbeterde en aangepaste mogelijke herinnering. Of een totale fictie, dat kan natuurlijk ook.
Het verhaal wordt pas echt wanneer Herman over zijn moeder vertelt: over haar persoonlijkheid, hoe ze met elkaar omgingen, over haar ziekte, de manier waarop ze probeerde te leven met het feit dat haar man haar bedroog en uiteindelijk haar ziekte en dood. Koch beschrijft dit weliswaar ook met een bepaalde, weloverwogen afstand, toch voelt de lezer de echtheid en diepte van zijn herinnering en verlies. Ook de relatie met zijn vader en diens minnares – die na de dood van zijn moeder een rol gaat spelen in het leven van Herman – is geloofwaardig, gelaagd en mooi.
Het verhaal in de Finse dagen wordt verteld in diverse verhaallijnen en tijden. Zijn ‘Finse dagen’ in 1973, zijn terugkeer naar Finland in 2012, terugblikken voor en na de dood van zijn moeder en zijn reis naar Finland met zijn vrouw A. Dat voortdurend heen en weer springen tussen de tijden en verhaallijnen maakt het verhaal fragmentarisch, bijna als een dagboek. De lezer wordt voortdurend op het verkeerde been gezet: is het boekje een autobiografisch vertelling? Zowel, in welke mate? Sommige passages doen gekunsteld en onecht aan, het cynische geamuseerdheid van de schrijver die het echte met het onechte bewust mixt is bijna voelbaar.
Koch verwijst in de tekst vaak naar de onbetrouwbaarheid van een herinnering. Wat is echt en wat is door de eigenaar van de herinnering zelf veranderd in de tijd? Aangedikt, afgevlakt, aangepast, weggelaten, mooier en krachtiger gemaakt. Want elke waarheid, net als onze herinneringen, is een subjectieve aangelegenheid. Is het überhaupt mogelijk om objectief om te gaan met ons verleden, met onze herinneringen? Of is het subjectieve ervan voor de eigenaar juist het enige wat objectief is?
Als drie mensen hetzelfde verhaal vertellen, krijgt men drie verschillende verhalen. En het is niet uitsluitend veroorzaakt door hun ‘point of view’, het komt ook door diverse lagen van emotie, betrokkenheid en interesse. Om nog maar te zwijgen over wat voor schade de verstrekkende tijd kan beteken voor de objectiviteit van elke herinnering. En misschien is het precies wat Herman Koch beoogt in zijn Finse dagen, een met ouder worden verkregen inzicht in en begrip van eigen verleden en herinneringen, wat uiteindelijk een sleutel is tot kennis van wie je echt bent.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Kamila Straatsburg
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
