Realistisch, actueel en erg geslaagd

Het smelt, de debuutroman van Lize Spit, was een groot succes. Meer dan tweehonderdduizend exemplaren gingen de toonbank over, het boek is in zestien landen vertaald en in 2023 is de verfilming ervan uitgebracht. In datzelfde jaar verscheen de novelle De eerlijke vinder, het geschenk tijdens de Boekenweek 2023. Het idee van dit boekje komt voort uit haar herinneringen aan een Kosovaars gezin dat bijna vijfentwintig jaar eerder in het dorp waar ze destijds woonde terechtkwam.

Aan het eind van de jaren negentig komt de uit het door oorlog geteisterde Kosovo gevluchte familie Ibrahimi in het – fictieve – dorpje Bovenmeer wonen. Tristan, een van de zonen, komt in de klas naast de slimme, maar ook eenzame Jimmy te zitten. Hun lerares vraagt aan Jimmy om goed voor Tristan te zorgen en daar wijdt hij zich vol overgave aan. Hij verzamelt flippo’s voor zijn vriend en veel van zijn vrije tijd brengt hij bij het Kosovaarse gezin door. Als de familie een uitzettingsbrief ontvangt, verzint Tristan een plan waar hij Jimmy voor nodig heeft.

De novelle, die bestaat uit vier delen, wordt volledig verteld vanuit het perspectief van de tienjarige Jimmy. Hierdoor krijgt de lezer een goede indruk van hem en waar hij zich in zijn vrije tijd mee bezighoudt. Uit alles valt op te maken dat hij, mogelijk als gevolg van een aantal dubieuze praktijken van zijn ondertussen vertrokken vader, erg in zichzelf gekeerd is en dat hij min of meer zijn vlucht zoekt in het doen en laten van een volwassene. Hij creëert als het ware een wereld voor zichzelf. Dit verandert enigszins na de komst van de Kosovaarse familie. Jimmy leeft helemaal op, vooral omdat hij nu belangrijk kan zijn voor een ander, in dit geval de twee jaar oudere Tristan.

Natuurlijk heeft Tristan het een en ander verteld over hun vlucht uit Kosovo, de ontberingen die ze hebben moeten doorstaan toen ze de hele afstand te voet naar België hebben afgelegd. Als Jimmy een nacht bij de familie mag logeren, krijgt hij nog veel meer mee van het oorlogstrauma waar de familie mee te kampen heeft. Dit gevoel laat Spit erg goed overkomen en de lezer voelt de posttraumatische stress van de Ibrahimi’s min of meer zelf ook. Je leeft zonder meer met hen mee en kunt je niet aan de indruk onttrekken dat het gezin in bepaald opzicht symbool staat voor iedere uit een oorlogsgebied afkomstige vluchteling.

Zodra de familie Ibrahimi heeft vernomen dat ze niet in België mogen blijven, smeden Tristan en zijn zus Jetmira een plan dat ervoor moet zorgen dat ze alsnog een verblijfsvergunning zullen krijgen. Aan dit plan, dat nogal ondoordacht, maar wel aandoenlijk is, kun je merken dat ze in feite nog kinderen zijn, maar ook dat hen de wanhoop nabij is. Vanaf het begin dat de twee hun idee aan Jimmy voorleggen, voelt de lezer al aan dat het nooit goed kan gaan. Hierdoor ontstaat een bepaalde spanning, die aan het eind van het boekje zelfs nog iets intenser wordt.

Een van de thema’s in De eerlijke vinder is realistisch en actueel, maar de problematiek die dit met zich meebrengt, wordt op een redelijk luchtige en zonder meer toegankelijke manier gebracht. De auteur heeft er hoe dan ook voor gewaakt een zwaar verhaal te schrijven. Oppervlakkig is het evenmin, want wat ze de lezer wil laten weten, komt bijzonder goed over. Al met al heeft Spit een erg geslaagd Boekenweekgeschenk geschreven.