Een saaie worsteling

Na haar studie begon Eva Menasse aan een succesvolle carrière als journalist. Ze was onder andere correspondent in Wenen en Praag en heeft onder andere voor de Frankfurter Algemeine Zeitung geschreven. In 1997 debuteerde ze als auteur met De laatste sprookjesprinses, een kinderboek dat ze samen met Elisabeth en Robert Menasse schreef. Hierna heeft ze een aantal romans geschreven, waarvan de laatste, Dunkelblum zwijgt, in 2022 is uitgebracht en waarvoor ze in dat jaar de Bruno-Kreisky-Preis voor het beste politieke boek heeft ontvangen.

Het Oostenrijkse Dunkelblum oogt als een vriendelijk en rustig grensstadje en lijkt daarmee op vele andere plaatsjes. Toch is het er allemaal niet zo vredig als op het eerste gezicht lijkt, want zowel de gemeente als de oudere inwoners dragen een geheim met zich mee dat terugvoert naar een misdaad die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd gepleegd. Als aan het eind van de zomer van 1989 een bezoeker vragen stelt over wat er destijds is gebeurd, doen zich plotseling enkele vreemde en niet te verklaren voorvallen voor en worden de Dunkelblumers geconfronteerd met het verleden.

Lastig en moeizaam. Deze paar woorden geven exact aan hoe de lezer de roman kan beleven. Een heldere verhaallijn is zo goed als niet te ontdekken, een duidelijke structuur is onherkenbaar en de auteur springt van de ene naar de andere scène en van het heden naar het verleden zonder dat je dit doorhebt. Het geheel komt hierdoor nogal warrig over en je weet in feite zo goed als niet waar je aan toe bent. Het aantal personages is buitengewoon talrijk – Menasse heeft niet voor niets achter in het boek een enorm lange personenlijst opgenomen – waardoor de lezer bijna niet weet met wie hij te maken heeft, welke rol iemand precies heeft en wat hun onderlinge relatie is. Het is dan ook uitgesloten dat hij zich met een van hen kan vereenzelvigen.

Wat evenmin bijdraagt aan duidelijkheid is de schrijfstijl van de auteur. Deze is overwegend klinisch, zodat je de indruk hebt een verslag te lezen. Dit gevoel wordt versterkt doordat bij vermeende dialogen geen aanhalingstekens worden gebruikt. Op zich hoeft dit natuurlijk geen enkel probleem te zijn – zoiets komt vaker voor in boeken – maar in dit geval werkt deze opzet in het geheel niet, en dat is voornamelijk te wijten aan het ontbreken van dergelijke leestekens. Zinnen die geen gesprek zijn, lopen daarna ook nog eens gewoon door. Omdat het verhaal niet leeft, er als het ware geen ziel in zit, is het bijzonder moeilijk de gebeurtenissen in je op te nemen. Zodra je een zin, alinea of hoofdstuk gelezen hebt, ben je het voorgaande alweer vergeten.

Het verhaal bestaat uit drie delen en pas in de loop van het laatste gedeelte van de roman begint er iets dat aan helderheid doet denken door te schemeren. Het lijkt er dan op dat er een verband ontstaat, dit is echter gedeeltelijk zo, want over het algemeen van korte duur. Daarnaast vordert de plot in een ontzettend traag tempo waardoor de indruk wordt gewekt dat er geen enkele progressie plaatsvindt. En misschien is dit ook wel zo, want de Dunkelblumers blijven immers volharden in stilzwijgen. Totdat er uiteindelijk toch een kleine kentering plaatsvindt en er zowaar een klein beetje structuur dreigt te ontstaan. Veel, maar dan ook veel te laat om de roman te kunnen redden.

De gedachte achter Dunkelblum zwijgt is in principe niet verkeerd of ondenkbeeldig, er zullen vast en zeker dorpsgemeenschappen zijn geweest die zijn eigen oorlogsverleden liever doodzwegen, maar een idee vertalen naar een boeiend en lezenswaardig verhaal is iets anders. Menasse is daar niet in geslaagd, want haar veel bejubelde roman is door zijn saaiheid een ware worsteling om doorheen te komen.