Historisch interessant en moralistisch choquerend

‘Tussen twee paleizen’ is het eerste deel in de Caïro-trilogie van Nobelprijswinnaar Nagieb Mahfoez.

Het verhaal speelt zich af in de laatste jaren van de eerste wereldoorlog en behandelt ook het opkomend nationalisme in Egypte in de eerste jaren na de oorlog. Mahfoez verweeft kunstig deze historische feiten met het leven van de koopmansfamilie Abd al-Gawwaad. De pater familias is uiterst streng voor zijn gezin, maar ongelooflijk mild voor zichzelf. Het is een man met twee gezichten die moeiteloos een strenge godsdienst met een losbandig leven combineert.

Van in het begin wordt de toon gezet, als de lezer zijn vrouw Amiena ontmoet, die met hem is getrouwd toen ze veertien was en al vijfentwintig jaar het huis niet heeft verlaten, tenzij ze een zeldzaam bezoek aan haar moeder brengt onder het alziend oog van Ahmed. Ze werkt hard, slaapt kort om na middernacht op de thuiskomst van haar man te wachten en hem daarna als een slaaf te dienen. Zijn oudste zoon Jasien die hij met zijn eerste vrouw kreeg, is qua liederlijkheid zijn evenbeeld. Van hem komt deze ongelooflijke quote:

‘Vrouwen zijn als huisdieren en moeten als huisdieren behandeld worden. Het is huisdieren niet toegestaan zich in ons persoonlijk leven te mengen. Ze moeten thuis wachten tot wij tijd hebben om ze te aaien.’

Niet alleen via Amiena, maar ook via haar dochters Khadiega en Aisja krijgt de lezer een goed beeld van de ‘rol’ van de vrouw in die tijd. Beide dochters wachten tot een bruidegom hun hand vraagt. De mooie Aisja krijgt meer dan een huwelijkskandidaat en toch mag ze van haar vader niet trouwen, zolang haar oudste zus niet in het huwelijk is getreden. Tot er een moeder met meer macht en aanzien dan de rijke koopman Abd al-Gawwaad op het toneel verschijnt. Als Jasien zelfs voor zijn vader met zijn uitspattingen zijn boekje te buiten gaat, zoekt Ahmed bij zijn beste vriend een bruid voor zijn zoon. Via Zainab zie je dat er vaders zijn die wel uitstapjes met hun dochters maken en de vrouw over het algemeen meer respecteren. Toch blijft de positie van de vrouw in die tijd in Egypte beklagenswaardig.

Via de tweede zoon Fahmi, die rechten studeert, krijg je een duidelijk beeld van wat er zich op het politieke toneel afspeelt. Hij vindt het jammer dat de Duitsers de eerste wereldoorlog hebben verloren, omdat de Engelsen terugkeren naar hun protectoraat. Hij krijgt hoop als Saad Zaghloel met een afvaardiging, de voorloper van Wafd, dat nu nog altijd politiek actief is in Egypte, onafhankelijkheid eist bij het protectoraatsbestuur. Saad wordt naar Malta verbannen en de studenten gaan staken en betogen. In al die ernstige thema’s zorgt de jongste zoon Kamaal met zijn naïviteit en ondeugendheid voor een vrolijke noot die soms een wrange bijsmaak krijgt.

Nagieb Mahfoez is kritisch voor de zeden van zijn volk en dat heeft hem als ‘ketteraar’ een aanslag op zijn leven opgeleverd. Hij tekent sommige buurten in Caïro zo gedetailleerd, dat het voelt alsof je er zelf bent. Zijn pen beschrijft het enorme verschil tussen mannen en vrouwen, wat mij als moderne westerse vrouw in de eenentwintigste eeuw, honderd jaar later, heeft gechoqueerd. Buitengewoon hoe hij aan de hand van een rijke koopmansfamilie de politieke ontwikkelingen in de laatste jaren van de oorlog en de eerste jaren erna op een onderhoudende manier vertelt. Een aanrader!