Intense leeservaring

Het slotdeel van de Cromwell-trilogie van Hilary Mantel is een intensieve en intense leeservaring. In de eerste plaats door de omvang van de roman, ruim 1200 pagina’s, waarin de ondergang van de vertrouweling van koning Henry VIII wordt beschreven. Thomas Cromwell, zoon van een hoefsmid en opgegroeid met het geweld van zijn vader, kwam na een vlucht naar het continent terug naar zijn vaderland en maakte met al zijn verworven kennis en inzichten een ongekende carrière aan het Engelse hof. Als man achter de invloedrijke kardinaal Wolsey komt Cromwell al dicht bij de macht. Wanneer hij na de val van de kardinaal in dienst komt van de koning, uiterst ongebruikelijk met zijn achtergrond, wekt Cromwell vanaf het begin al de afgunst van de adellijke families aan het hof van Henry VIII.
Het lezen van de trilogie vraagt inspanning van de lezer én doorzettingsvermogen. Bij mijn eerste poging jaren terug strandde ik in het eerste deel; te veel namen en intriges. Het bleek ondoenlijk om, zelfs met terugbladeren naar de stambomen voorin, een goed beeld te krijgen van alle personages, want daarvoor zijn het er simpelweg te veel. Bij de tweede poging richtte ik me vooral op de persoon van Cromwell en zijn handelingen, en toen wist het verhaal me te boeien. Na Wolf Hall kon ik verder lezen in Het boek Henry. En nu is er het derde deel, getiteld De spiegel en het licht.
Thomas Cromwell wordt in de Engelse vaderlandse geschiedenis afgeschilderd als het kwade genie achter de onthoofding van de tweede vrouw van de koning, Anne Boleyn. Mantell, die eerder een trilogie over de Franse revolutie schreef, had als voornemen om Cromwell een menselijk gezicht te geven. Aanvankelijk wilde ze slechts één roman over hem schrijven, maar de complexe verwikkelingen rond Henry VIII en zijn hofhouding noopte haar ertoe om drie omvangrijke romans aan Cromwell te wijden. Door Cromwell centraal te stellen, zorgt Mantell ervoor dat de lezer door de ogen van deze buitenstaander een van de bekendste perioden uit de Britse geschiedenis meemaakt. Dit biedt Mantell ook de gelegenheid om uitgebreid de grillen van de koning, die gedurende het verhaal steeds onberekenbaarder wordt, te beschrijven.
Het lezen van het langverwachte, laatste deel van de trilogie is ook inspannend op een andere manier. Het vraagt veel van de lezer om de gedachten van de personages en hun gesprekken te volgen. Personages worden afwisselend met hun naam, titels en functies aangeduid. Zo is Thomas Cromwell niet alleen kortweg Cromwell, maar wordt hij ook aangeduid als graaf van Essex (of kortweg ‘Essex’) of de geheimzegelbewaarder. Daarbij komt nog dat Mantell bij de wisseling van perspectief een nieuwe passage begint met ‘hij’, vaak zonder de vermelden wie daarmee bedoeld wordt.
Toch is het lezen van De spiegel en het licht vooral een intense ervaring en dat komt voornamelijk door het perspectief. Mantell slaagt erin om een episode uit de zestiende eeuw, waarvan de afloop bekend is, te beschrijven alsof het nu plaatsvindt. Sterker nog, door al lezend uren door te brengen met de gedachten van Cromwell kreeg ik de neiging om hem in de hedendaagse Engelse politiek te plaatsen (Wat zou Cromwell gevonden hebben van Brexit, hoe zou hij achter de schermen Boris Johnson hebben gemanipuleerd?). Een groter compliment kun je een auteur van historische fictie niet maken.