Zoektocht naar zijn vader

‘Het leven is niet hoe je het leeft maar hoe je het vertelt.’
Tot deze conclusie komt Deniz Kuypers in zijn roman ‘De atlas van overal’, waarin hij het leven van zijn Turkse vader reconstrueert. Hoe Deniz aan zijn Nederlandse achternaam komt, wordt duidelijk in het eerste deel van zijn roman. Zijn vader was al getrouwd in Turkije toen hij naar West-Europa vertrok. In Nederland stichtte hij een tweede gezin. Iedere zomer keerde hij terug naar Turkije en leefde daar weer samen met zijn Turkse echtgenote. Deniz is tijdens zijn studietijd vertrokken naar de VS en woont daar met zijn Amerikaanse vrouw en hun twee kinderen. Toch laat het leven van zijn vader hem niet los. Juist nu hij zelf vader is geworden, komen er vragen over vroeger bij hem boven.

In het eerste deel probeert hij zoveel mogelijk feiten over zijn jeugd en verklaringen voor zijn vaders gedrag te vinden. Pogingen om met zijn moeder erover te praten, leveren niets op. Met zijn oudere zus bespreekt hij voorvallen uit hun jeugd. Hun vader was al jong afgekeurd, kon zijn draai in Nederland niet vinden en wilde het liefst terug naar Turkije. Hij was als ongeschoolde arbeidskracht begonnen in Duitsland en werd door de Turkse overheid gevraagd om in Twente als leerkracht op een Turkse school te beginnen. In Turkije was hij ook leerkracht, maar zijn grote droom was om dichter te worden. Zijn jonge jaren werden echter overschaduwd door de moord op zijn vader, zijn gedwongen huwelijk met een meisje uit het dorp en uiteindelijk de moord die hij, tot het uiterste getergd, zelf pleegde en de daaropvolgende gevangenisstraf.

Het verhaal leest zeker niet makkelijk weg. Het eerste deel van het boek is fragmentarisch en de vele sprongetjes tussen het leven van Deniz en dat van zijn vader laten het verhaal haperen. Maar het is zonde om het boek om die reden aan de kant te leggen en niet door te lezen. Vooral de passages over de jeugd van zijn vader op het Turkse platteland zijn beeldend en fascinerend. Na een dialoog tussen de moeder van zijn vader en haar zoon, schijft Deniz: ‘Natuurlijk heb ik deze dialoog verzonnen. Ik weet niet wat Meryem tegen mijn vader zei.’ Door dergelijke opmerkingen te plaatsen is het alsof hij nog op zoek is naar een vorm en de fictie in zijn verhaal niet durft toe te laten. Dat maakt dat het eerste deel stroef leest. De auteur is hierin te veel aanwezig als zoekende verteller. Zo begint hij bij het beschrijven van de moord die zijn vader heeft gepleegd met: ‘Ik heb lang tegen dit stuk van mijn boek aangehikt. [...] hoe beschrijf ik de twee moorden op een manier die mijn vertelling voortzet, zonder onjuistheden te verspreiden?‘

Het verhaal over de vader van Deniz is boeiend en laat zien dat achter het verzwijgen van de dramatische gebeurtenissen veel pijn zit. Dat het boek zal verschijnen als ‘roman’ en dat hij zich daarom dichterlijke vrijheden kan veroorloven, lijkt Deniz zich pas in het tweede deel te realiseren als hij schrijft: ‘Er is maar één manier om dicht bij hem te komen. [...] Ik moet terugstappen in zijn hoofd. Zien wat hij zag, voelen wat hij voelde.’ En dat blijkt de kracht te zijn van deze zoektocht van de zoon naar het verleden van zijn vader.