Lezersrecensie
Brompot leest brompot
Michel Houellebecq wordt gezien als de meest invloedrijke levende Franse auteur en tegelijk ook een van de meest controversiële. Misschien hebt u nog nooit van hem gehoord; in de toekomst zult u zeker nog (genoeg) van hem horen.
Wie bekend is met het werk van Michel Houellebecq weet dat hij een somber, nihilistisch toekomstbeeld schetst van mens en maatschappij. In zijn romans beschrijft hij het failliet van de libertijnse, neoliberale samenleving, waarin individuele vrijheid en koud egoïsme de norm zijn en marktwerking alles doordringt. Ik las twee boeken van deze Franse brompotschrijver: 'Onderworpen' (2015) en 'Serotonine' (2019).
Wat ik mij afvraag: waar haalt iemand zo'n nihilistisch, somber wereldbeeld vandaan? Deze novelle 'In aanwezigheid van Schopenhauer' beantwoordt (gedeeltelijk) deze vraag.
Ongeveer een derde van het boek bevat een Voorwoord van Martin de Haan, de vaste vertaler van Houellebecq en als geen ander kenner van zijn oeuvre.
Daarna volgt een soort bloemlezing van de auteur, essays noemt hij het zelf. Ongeveer de helft van de tekst zijn (lange) citaten van het werk van Schopenhauer, daarna gevolgd door commentaar van Houellebecq. Voor een leek zoals ik is het niet altijd even helder en toegankelijk geschreven.
'Om mezelf moed in te spreken heb ik in gedachten vaak deze zin van Schopenhauer herhaald: 'De eerste, in zijn eentje zelfs toereikende regel van een goede stijl is dat je iets te zeggen moet hebben.'
En Houellebecq heeft iets te zeggen, of te schrijven. Zijn oeuvre is doordrenkt van het gedachtengoed van Schopenhauer waarmee hij al op jonge leeftijd kennis maakt. Hij is dan ongeveer zesentwintig jaar. Het lezen van De wereld als wil en voorstelling veranderde alles. Zijn bewondering voor Schopenhauer spat van de bladzijden in dit boek.
'De wereld is mijn voorstelling': een oprechter, eerlijker beginzin is moeilijk te vinden, aldus Houellebecq. En leven is lijden. Volgens Schopenhauer, ook wel de brompotfilosoof genoemd, is het lijden een rechtstreeks gevolg van het feit dat de wereld in essentie wil is. Alle dingen, zowel levende als niet-levende, streven voortdurend naar hun ideale toestand, dat wil zeggen het overwinnen van obstakels die hen daarvan afhouden. De drijfveer is dus gemis - met lijden als gevolg. Want ondanks onophoudelijke inspanningen om die toestand te bereiken, lukt dat niet. En wordt er toch leed uitgebannen, dan verschijnt leed meteen weer in tientallen andere gedaanten.
Is er dan toch een manier om aan lijden te ontsnappen?
Ja, zegt Schopenhauer, maar lastig is het wel. Toch zijn er enkele manieren: ons niet voortplanten, want daardoor maken we ons medeplichtig aan de eeuwige cyclus van het lijden. Onszelf herkennen in de dingen om ons heen (dode en levende natuur), want net als wij is alles onderworpen aan de wet van het willen en dus net als wij gevangenzitten in het onophoudelijke lijden dat de wereld is.
Tat twam asi, Sanskriet voor dat ben jij: (De wereld als markt en strijd): de bacterie, de steen, het zwarte gat, de appel die van de boom valt, de worm in de appel, allemaal zitten we in hetzelfde schuitje en zijn ze onze compassie waard; onze vermeend unieke individualiteit, de basis van al ons streven en lijden, is een illusie.
Die individualiteit kunnen we overstijgen door ons te verliezen in de belangeloze aanschouwing van alles wat zich aan ons voordoet: het zuivere, willoze kennen. Dat deed sterk denken aan het boeddhisme.
Tien jaar na de ontdekking van Schopenhauer, ontdekt Houellebecq een andere filosoof: de positivist August Compte en is hij 'schopenhaueriaan af' geworden. Dit intrigeerde mij. Hoe komt dat? Daar wilde ik graag meer over weten.
Toch heeft Schopenhauer voor Houellebecq niet afgedaan. Hij herleest hem met veel meer plezier dan hij Comte herleest (ook daar wilde ik meer over weten), en ook de stelling dat leven lijden is, blijft overeind in Houellebecqs werk. Het optimisme van Compte zie ik niet terug in de boeken van Houellebecq die ik gelezen heb.
Al met al bood In aanwezigheid van Schopenhauer mij waardevol inzicht in de filosofische wortels van Houellebecqs wereldbeeld. Hoewel het boek niet altijd even toegankelijk is, was het een fascinerende kennismaking met de denker die zo'n diepgaande invloed had op een van Frankrijks meest controversiële schrijvers.
Wie bekend is met het werk van Michel Houellebecq weet dat hij een somber, nihilistisch toekomstbeeld schetst van mens en maatschappij. In zijn romans beschrijft hij het failliet van de libertijnse, neoliberale samenleving, waarin individuele vrijheid en koud egoïsme de norm zijn en marktwerking alles doordringt. Ik las twee boeken van deze Franse brompotschrijver: 'Onderworpen' (2015) en 'Serotonine' (2019).
Wat ik mij afvraag: waar haalt iemand zo'n nihilistisch, somber wereldbeeld vandaan? Deze novelle 'In aanwezigheid van Schopenhauer' beantwoordt (gedeeltelijk) deze vraag.
Ongeveer een derde van het boek bevat een Voorwoord van Martin de Haan, de vaste vertaler van Houellebecq en als geen ander kenner van zijn oeuvre.
Daarna volgt een soort bloemlezing van de auteur, essays noemt hij het zelf. Ongeveer de helft van de tekst zijn (lange) citaten van het werk van Schopenhauer, daarna gevolgd door commentaar van Houellebecq. Voor een leek zoals ik is het niet altijd even helder en toegankelijk geschreven.
'Om mezelf moed in te spreken heb ik in gedachten vaak deze zin van Schopenhauer herhaald: 'De eerste, in zijn eentje zelfs toereikende regel van een goede stijl is dat je iets te zeggen moet hebben.'
En Houellebecq heeft iets te zeggen, of te schrijven. Zijn oeuvre is doordrenkt van het gedachtengoed van Schopenhauer waarmee hij al op jonge leeftijd kennis maakt. Hij is dan ongeveer zesentwintig jaar. Het lezen van De wereld als wil en voorstelling veranderde alles. Zijn bewondering voor Schopenhauer spat van de bladzijden in dit boek.
'De wereld is mijn voorstelling': een oprechter, eerlijker beginzin is moeilijk te vinden, aldus Houellebecq. En leven is lijden. Volgens Schopenhauer, ook wel de brompotfilosoof genoemd, is het lijden een rechtstreeks gevolg van het feit dat de wereld in essentie wil is. Alle dingen, zowel levende als niet-levende, streven voortdurend naar hun ideale toestand, dat wil zeggen het overwinnen van obstakels die hen daarvan afhouden. De drijfveer is dus gemis - met lijden als gevolg. Want ondanks onophoudelijke inspanningen om die toestand te bereiken, lukt dat niet. En wordt er toch leed uitgebannen, dan verschijnt leed meteen weer in tientallen andere gedaanten.
Is er dan toch een manier om aan lijden te ontsnappen?
Ja, zegt Schopenhauer, maar lastig is het wel. Toch zijn er enkele manieren: ons niet voortplanten, want daardoor maken we ons medeplichtig aan de eeuwige cyclus van het lijden. Onszelf herkennen in de dingen om ons heen (dode en levende natuur), want net als wij is alles onderworpen aan de wet van het willen en dus net als wij gevangenzitten in het onophoudelijke lijden dat de wereld is.
Tat twam asi, Sanskriet voor dat ben jij: (De wereld als markt en strijd): de bacterie, de steen, het zwarte gat, de appel die van de boom valt, de worm in de appel, allemaal zitten we in hetzelfde schuitje en zijn ze onze compassie waard; onze vermeend unieke individualiteit, de basis van al ons streven en lijden, is een illusie.
Die individualiteit kunnen we overstijgen door ons te verliezen in de belangeloze aanschouwing van alles wat zich aan ons voordoet: het zuivere, willoze kennen. Dat deed sterk denken aan het boeddhisme.
Tien jaar na de ontdekking van Schopenhauer, ontdekt Houellebecq een andere filosoof: de positivist August Compte en is hij 'schopenhaueriaan af' geworden. Dit intrigeerde mij. Hoe komt dat? Daar wilde ik graag meer over weten.
Toch heeft Schopenhauer voor Houellebecq niet afgedaan. Hij herleest hem met veel meer plezier dan hij Comte herleest (ook daar wilde ik meer over weten), en ook de stelling dat leven lijden is, blijft overeind in Houellebecqs werk. Het optimisme van Compte zie ik niet terug in de boeken van Houellebecq die ik gelezen heb.
Al met al bood In aanwezigheid van Schopenhauer mij waardevol inzicht in de filosofische wortels van Houellebecqs wereldbeeld. Hoewel het boek niet altijd even toegankelijk is, was het een fascinerende kennismaking met de denker die zo'n diepgaande invloed had op een van Frankrijks meest controversiële schrijvers.
1
Reageer op deze recensie
