De bedachtzame manipulatie van een aardige vrouw

Anne Tyler (1941) is absoluut geen onbekende in de literaire wereld. Ze mocht al verschillende literaire prijzen in ontvangst nemen en bouwde een stevige lezersbasis op. Omwille van de narratieve stijl met scherpe observaties van alledaagse taferelen en haar subtiele humor wordt haar werk regelmatig vergeleken met dat van Jane Austen. Lukt het Tyler om met Klokkendans – haar 22e roman – die vergelijking staande te houden?

Waar Tyler alvast in slaagt is om de lezer te verrassen, niet zozeer met de inhoud, dan wel met de opbouw van het boek. Het verhaal start in 1967 en portretteert de elfjarige Willa die gebukt gaat onder het labiele karakter van haar moeder en de passieve goedmoedigheid van haar vader. De hoofdstukken nadien springen steeds een behoorlijk stuk vooruit in de tijd en tonen fragmenten van het leven van Willa wanneer ze 21, 41 en 46 is. Telkens staat er een gebeurtenis centraal die haar leven in een bepaalde richting stuurt. Alles tussen die periodes blijft onbesproken, een ingreep die sterk doet denken aan One Day van David Nicholls.

In tegenstelling tot de ingrijpende wendingen worden de gebeurtenissen en Willa’s gedachten bijna emotieloos verwoord. Hierdoor wordt Willa het archetype van de passieve omstaander, de figuur die het leven zonder slag of stoot ondergaat. Het is een gedurfde schrijfstijl omdat je je als lezer niet betrokken voelt bij het hoofdpersonage dat zich bovendien amper lijkt te ontwikkelen. In combinatie met het trage ritme betekent dit wel dat je je helemaal op de opbouw van het verhaal kan richten. Tussen de verschillende besproken periodes door wordt immers veel verzwegen. Net daar bevindt zich de rode draad die onder de plotlijn heen loopt, zo subtiel dat een onoplettende lezer ze bijna zou missen. Wat op het eerste zicht een eenvoudig verhaal lijkt, biedt een rijkdom aan mogelijkheden voor wie graag zelf hiaten invult.

Maar midden in het boek verandert Tyler abrupt van tactiek. Willa krijgt per telefoon van een onbekende vrouw te horen dat haar kleinkind zonder oppas zit omdat de ex-vriendin van haar zoon na een schietpartij in het ziekenhuis is beland. Willa verbaast vriend en vijand door onmiddellijk haar koffers te pakken. Dat ze helemaal geen kleinkind heeft, doet ze af als muggenzifterij van haar man. Voor het eerst zijn de rollen omgedraaid en moet hij zijn vrouw volgen. Willa blijft op het eerste zicht hetzelfde onschuldige wezen, maar weet op een onderdanige manier de boel zo te manipuleren dat ze telkens haar zin krijgt. Het gebeurt aanvankelijk zijdelings, maar eens je de tactiek opmerkt is het zowel grappig als irritant. Samen met de breuk in haar karakter, verandert ook de structuur, de toon en het ritme van het boek. Petje af voor vertaler Barbara De Lange die deze wissel perfect weergeeft.

De aandacht voor details en de subtiele wendingen zijn Tyler’s sterktes, maar komen in Klokkendans onvoldoende uit de verf. Ondanks de schrijfstijl heeft het verhaal op zich toch te weinig om het lijf om te blijven boeien. Het meer interessante eerste deel blijkt louter een uitgesponnen proloog te zijn. In het tweede deel wordt voluit voor een traditionele romanstijl gekozen waardoor het verhaal plots doelloos ronddobbert. Zelfs de innemende, excentrieke personages die in dit deel worden opgevoerd slagen er niet helemaal in om de spanning op te voeren.

In Klokkendans beschrijft Anne Tyler opnieuw alledaagse taferelen met zo’n scherp observatievermogen dat je ze bekijkt als iets nieuws en bijzonders. Die schrijfstijl kan het gebrek aan pit in de plotlijn echter niet verdoezelen. Haar trouwe fans zullen door dit boek niet teleurgesteld worden, maar Klokkendans kan niet het hoogtepunt van Tylers oeuvre genoemd worden.