Minder dan een mens, meer dan een stofzuiger

Klara is een Kunstmatige Vriendin (KV) wachtend in een winkel totdat een kind haar wil kopen. Tot die tijd bekijkt Klara nieuwsgierig de wereld om haar heen en probeert door de etalageruit het gedrag, gezichtsuitdrukkingen en gedrag van de mensen te interpreteren.
Zo ziet ze op een dag dat een zwerver en zijn hond aan de overkant zouden zijn overleden maar door de opkomende zon weer tot leven zijn gewekt.

Eindelijk mag Klara met Josie mee naar huis. Het is haar taak om ervoor te zorgen dat Josie minder eenzaam is. De maatschappij is namelijk verdeeld in ‘opgetilde’ kinderen en niet ‘opgetilde’ kinderen. De ‘opgetilde’ kinderen hebben grotere kansen om te gaan studeren en dus op een goede plek in de maatschappij te verkrijgen. Zo ontstaat er een tweedeling in de maatschappij. ‘Opgetilde’ kinderen krijgen online thuisonderwijs en hebben soms interactiebijeenkomsten om te leren met elkaar om te gaan.

Klara vertelt het verhaal als een alwetende verteller. Ze kijkt terug op haar leven en vertelt hierover. Maar is zij een betrouwbare verteller als KV? Soms zijn er vage beschrijvingen of gebeurtenissen die niet meteen duidelijk zijn. Wat zijn bijvoorbeeld ‘opgetilde’ kinderen? Later in het boek wordt dit voor de lezer duidelijk. Andere dingen worden in het boek genoemd en die worden (voor mij) niet duidelijk, zoals het zogenaamde RPO gebouw dat tegenover de winkel staat. Wat is dat voor gebouw? En wat is een Cootingsmachine die voor veel luchtvervuiling zorgt? Ik had er zelf een asfalteermachine bij voorgesteld.

Klara is aan de ene kant kinderlijk en ontzettend naïef, aan de andere kant heeft ze een ouwelijk taalgebruik zoals bijvoorbeeld ‘… om mijnentwille de woede van de Moeder riskeerde…’ Dit taalgebruik is dan niet zo passend bij dat van Josie, een kind van 12-14 jaar. Klara doet haar best om Josie zo goed mogelijk te helpen als het niet zo goed met haar gezondheid gaat. Daarbij verwacht ze een wonder van de zon terwijl ze niet eens begrijpt dat ze zelf op zonne-energie werkt. Je mag van een robot toch wel verwachten dat hij zijn energielevels in de gaten kan houden?

Klara lijkt erg begaan met Josie en erg liefdevol te zijn, maar uiteindelijk blijft ze een geprogrammeerde robot. Dat vergeten we als lezer niet want regelmatig krijgen we te horen dat Klara ziet in verschillende vlakken. Als ze emoties of gedrag van mensen niet begrijpt dan vallen die vlakken niet op de juiste plekken. Verder heeft Klara een standaard (geprogrammeerd) zinnetje: “Daar ben ik blij om”.

De schrijfstijl is sober en zonder opsmuk. Er zijn veel dialogen en beschrijvingen. De schrijfstijl deed me erg denken aan ‘De rest van de dag’ van Ishiguro waarin ook iemand terugblikt op zijn leven. Maar dit boek kon ik veel meer waarderen. Hier ging het om een écht persoon die terugblikt op zijn leven. De verontrustende sfeer in dit boek zie je ook terug in ‘Laat me nooit alleen’.

Het meest interessante gedeelte van het boek was het eerste gedeelte waarin Klara nog in de winkel staat. Als ze met Josie mee naar huis gaat zakt het verhaal in. Het boek eindigt als Josie volwassen in geworden en Klara niet meer nodig is. Het verschil tussen de ‘opgetilde’ en niet ‘opgetilde’ kinderen had beter uitgewerkt kunnen worden. Welke verschillen ontstaan hierdoor in de maatschappij? Wat zijn de gevolgen van AI voor de maatschappij? De vader van Josie lijkt hierdoor zijn baan kwijtgeraakt te zijn, maar ook dit is niet verder uitgewerkt. We horen alleen over de robots: ‘eerst pikken ze de banen, daarna de plaatsen in het theater’.

De overige personages kwamen niet goed uit de verf. Het personage wat me het meest aanspraak was Rick, de buurjongen van Josie die niet ‘opgetild’ was. Hij kwam nog het meest echt over. Ik kon me niet goed inleven in de overige pesonages.

Ondanks de Nobelprijs voor literatuur kon ‘Klara en de zon’ mij niet bekoren.