Glimp van vooroorlogs Königsberg

Oost-Pruisen, 1932-1945. Deze verre noordoosthoek was reeds eeuwenlang Duits. De trotse hoofdstad Königsberg was de geboorteplaats van Kant. In 1945 eindigde alles abrupt. Het lot van Oost-Pruisen, het eerste stukje Duits grondgebied dat leed onder wraakzuchtige invallende Sovjets, was nog tragischer dan dat van andere oostelijke gebieden van het Derde Rijk. Alle Duitse inwoners zijn gevlucht, omgekomen of gedeporteerd. Nu is het een deel van Rusland (Kaliningrad), waar bijna niets nog dateert van voor Wereldoorlog II, en Kant de enige Duitser is die nog herinnerd wordt.

Inge is enig kind in een welgesteld koopmansgezin in hartje Königsberg. Ze is er geboren in 1924 en groeit op als een vrolijke prinses. Heel anders is het oude klagerige vrouwtje dat haar kleindochter Svenja 80 jaar later kent. Haar verleden is gehuld in een mysterieus zwijgen. Tot Svenja haar aan het praten krijgt. Uit de gesprekken ontrolt zich het turbulente leven van een vrouw die geboren is in een landstreek die niet meer bestaat, geleefd heeft in Duitsland, stierf in Polen en haar laatste rustplaats vond in Frankrijk.

Eind jaren 30 was het provinciaalse, conservatieve Oost-Pruisen te klein geworden voor de tiener Inge. Zij ging studeren in Berlijn, een dagreis ver. Een gastgezin nam haar op, in de mondaine Berlijnse villawijk Dalhem. Samen met de zoon en dochter des huizes genoot ze volop van het Berlijnse stadsleven. Na jaren naziheerschappij was het al lang niet meer de hippe en decadente stad met culturele voortrekkersrol in Europa uit de jaren 20 en vroege jaren 30. Maar voor Inge en haar vriendenkring met genoeg geld en vrije tijd was er nog ruim voldoende aan feestjes en swingmuziek. Ze voelde zich bevrijd als ze danste en realiseerde zich hoe klein haar wereld in Königsberg was geweest. Langzaamaan werd in Berlijn de oorlog voelbaar. De eerste mislukkingen op Russische bodem in de winter van 1941-42 waren een feit. De zoon des huizes werd opgeëist voor het front. Aanleiding voor een laatste nachtje stappen met hem… Uitgemond in een persoonlijk drama.
Inge keerde terug naar Oost-Pruisen. Daar waren nog weinig tekenen van het conflict. Toen in 1942 alle joden uit Königsberg werden verwijderd, hield Inges gezin zich daar verre van. Voor hen ging het leven door. Vakanties werden als vanouds doorgebracht aan de Oostzeekust. De situatie veranderde in 1944. De dreiging van het oprukkende Rode Leger werd reëel. Augustus 1944 werd Königsberg zwaar gebombardeerd. Hele families kwamen om. De vrees werd alsmaar groter. Uiteindelijk lukte het Inge en haar gezin eind januari 1945 om overzee te ontsnappen naar veiligere oorden. Ze was ooggetuige van een scheepsramp waarbij duizenden vluchtelingen omkwamen.
Na de oorlog waren Inge en haar familie ontheemden in eigen land geworden, gebonden aan een natie die haat opwekte. Niemand wilde hen hebben, ook de Duitsers niet. In de herfst van 1945 was Duitsland geen plaats die dromen over een betere toekomst aanmoedigde. Al snel heerste honger en bloeide de zwarte markt. Tegen deze achtergrond kreeg Inge te maken met een volgend persoonlijk drama…

Pas aan het begin van de 21ste eeuw vallen voor kleindochter Svenja de stukjes van de puzzel, waarvan ze nooit het bestaan heeft vermoed, één na één op hun plaats. De code van Inges stilzwijgen was voor altijd doorbroken en ze was bevrijd. Terwijl de familie nog worstelde met de nieuw verworven kennis, sloeg Inge simpelweg de pagina om. Zij was de oorlog doorgekomen, die anderen had vernietigd. Maar ze was het land van haar kindertijd verloren, dat ze nog altijd met zich meedroeg.

Svenja O’Donnell heeft zich uitstekend ingeleefd. Ze bezocht de plaatsen die voorkomen in haar verhaal en documenteerde het boek met foto’s en kaartjes. Ze typeert treffend een hele waaier aan stemmingen: van gelukzalige momenten aan de Oostzeekust, swingmuziek in Berlijn tot het hele andere uiteinde van het spectrum. “Inges oorlog” is een familiegeschiedenis met nadruk op historische aspecten maar evenzeer met psychologische en familiale diepgang. Svenja kreeg geheimen toevertrouwd waarvan ze zelf ondersteboven geraakte, waarvoor ze een verwerkingsproces nodig had, zichzelf vragen stelt en deelt met de lezer. Ze heeft een knap en deskundig onderbouwd familieverhaal tot stand gebracht, waarbij ze een glimp van het bijna van de kaart geveegde vooroorlogse Königsberg deed herleven.