Rake hommage aan onzichtbare vrouw

Adriaan van Dis (1946, Bergen) schreef veel boeken, soms autobiografisch maar vaker inhakend op het heden en de kwesties die nu spelen. Naar zachtheid en een warm omhelzen, zijn laatste boek, is autobiografisch. Hoofdrollen zijn weggelegd voor de 9-jarige Adriaan, in wie wij de schrijver herkennen, en Ommie, de dienstmeid van Opa. Ommie is ‘de onzichtbare vrouw’ en het boek is, door haar in de schijnwerpers te zetten, een ode aan die dienstbare en verbindende kracht in de gehavende familie. Ommie is sussend als er conflict dreigt, vangt mensen op waaraan een knoopje loszit, en speelde een rol in het verzet tijdens de oorlog.
Het boek is gebaseerd op herinneringen en onderzoek. Daarvan doet de schrijver in terzijdes/intermezzo’s verslag. Niet altijd is even duidelijk waar feit en fictie elkaar raken, maar dat is de omvattende taak van de schrijver. Het gaat om het neerzetten van een geloofwaardig en herkenbaar verhaal. Voor mij was Ommie herkenbaar als de vrouw die ik ken uit de tijd van mijn ouders. Ze is bereid zich op te offeren, dag en nacht in touw te zijn voor gezin en familie; ze is troostend en een voorbeeld van zintuiglijke ervaringen. Het verhaal staat bol van geuren, kleuren, geluiden en aanrakingen. Een sensueel boek.
Het is een boek dat over de oorlog gaat. Ondanks het feit dat Ommie er alles aan doet om de jonge Adriaan te behoeden voor nare ervaringen, komt die oorlog voortdurend om de hoek kijken. In de trauma’s van Adriaans vader, het gepleegde verzet van Ommie en haar vriend, de ervaringen van de Pool. Maar ook in de beschrijving van het heden: het Russisch dat Van Dis hoort tijdens zijn wandelingen door de stad brengen hem naar de oorlog in Oekraïne. Van Dis herkent zich in de Oekraïense kinderen: Ik herken de afgedankte kleding, de zorgelijke blik. Oorlogskinderen leren snel. Op het journaal zie ik hun achtergebleven leeftijdsgenoten over de puinhopen van gebombardeerde huizen kruipen. Jongens vooral. Angst, maar ik zie ook verbetenheid op sommige gezichten: de oorlog als moordzuchtig en bedwelmend avontuur.
Naar zachtheid en een warm omhelzen is een boek dat je raakt. Omdat het een eerbetoon is aan deze wijze, autodidactische vrouw. Een hommage is aan verbinding, aanraking en hoe belangrijk dat is voor kinderen die opgroeien met oorlog. Die laat zien hoe je angst kunt overwinnen en hoe je door fantasie en fascinatie (de verrekijker speelt een belangrijke rol) toegang kunt krijgen, als kind, tot de wereld van de volwassene.