Lezersrecensie
Wezensvreemd
Matthew, de aangenomen zoon van David en Mary Gore, heeft, naar het schijnt, een denkbeeldig vriendje. Niet zo vreemd want zijn stiefzusje Polly had er ook een: Piff. Piff, het is een zij, blijft voor de duur van een jaar deel uitmaken van het gezin hetgeen door de ouders als belastend wordt ervaren. Polly 'dwingt' hen er toe Piff te accepteren als volwaardig lid van het gezin en haar ook als zodanig te behandelen. Tijdens een strandvakantie wordt Piff ingeruild voor speelkameraadjes van vlees en bloed. Tot grote opluchting van het gezin.
Als ook Matthew een imaginair kameraadje blijkt te hebben wordt daar aanvankelijk niet zo zwaar aan getild. Matthew's vriendinnetje (Chocky*) wordt op een lijn gesteld met Piff; het zal wel een bevlieging zijn, kinderen eigen. Wat wel bevreemding wekt is dat Matthew lijkt te discussiëren over kwesties die normaalgesproken het bevattingsvermogen van een elfjarige ver te boven gaan. Bij Polly was sprake van eenrichtingsverkeer; zij speelt de baas over Piff, "iets wat ze [Piff] gewoon maar had te accepteren" (p. 18).
Matthew's nieuwe vriendinnetje daarentegen neemt een dominante positie in. Zij dringt zich op aan Matthew en overdondert hem met lastige vragen, zelfs op momenten waarop het Matthew niet uitkomt. In die zin zou men kunnen spreken van een boosaardige entiteit die, om haar ongebreidelde nieuwsgierigheid te bevredigen, geen rekening houdt met de belangen van een elfjarige. Hier is allesbehalve sprake van een onschuldige, kindvriendelijke relatie daar waar dat wel het geval was tussen Polly en Piff. Polly kan, in tegenstelling tot Matthew, afscheid nemen van haar imaginair vriendinnetje wanneer ze maar wil en waar ze maar wil. Matthew is afhankelijk van de ‘goodwill’ van Chocky.
Chocky realiseert zich niet dat haar manifestatie Matthew en de overige gezinsleden opzadelt met een groot probleem. Ze beschikt weliswaar over een ongeëvenaard IQ maar niet over een bijster groot EQ (emotionele intelligentie) daar waar het gaat om interactie met de aardbewoners. Dat valt haar, vanuit haar achtergrond bezien, ook niet te verwijten. Als verkenner 'from a galaxy far far away' dient zij afstand te bewaren, inlichtingen in te winnen en hiervan op zakelijke wijze verslag uit te brengen aan haar superieuren. Met die opdracht is ze afgereisd naar de aarde. Empathie is uit den boze want dat zou de gang van zaken op aarde kunnen verstoren (macroniveau).
Als zij zich aandient bij Matthew gaat het mis want de normale 'gang van zaken' wordt wel degelijk verstoord. De Gore's worden onevenredig zwaar belast door haar aanwezigheid (microniveau). Ze maken zich zorgen over de geestelijke gesteldheid van Matthew, hulpverleners worden ingeroepen, de jongen verdwijnt voor een tijdje uit beeld, enz. Het gezin raakt ontregeld. En dat is Chocky wel degelijk aan te rekenen. Dat wil zeggen vanuit 'ons' standpunt bezien. De vraag dringt zich op of het überhaupt wel mogelijk is om inlichtingen in te winnen over een planeet en haar bewoners zonder het wezen der dingen te verstoren, zowel op macro- als microniveau. Het binnendringen in iemand’s geest werkt per definitie verstorend zeker als de entiteit zich niet beperkt tot het lezen van diens geest maar er ook nog mee in discussie gaat. En dat mist ook z’n uitwerking niet op de (naaste) omgeving van Matthew.
Uiteindelijk wint de emotionele component het van de rationele benadering als Chocky besluit de kinderen te hulp te schieten. Echter, wat wij, mensen, als progressie beschouwen wordt door Chocky zelf gezien als een 'setback', een ernstige fout. Inmenging op basis van emotionele betrokkenheid, hoe oppervlakkig ook, is onverenigbaar met een koele en zakelijke houding die nodig is om objectief verslag te kunnen uitbrengen. Door het tonen van emotionele verbondenheid diskwalificeert Chocky zich als onpartijdig verkenner. Zij onderkent dit hetgeen haar doet besluiten om de missie op een meer subtiele wijze voort te zetten.
De vraag is of het überhaupt mogelijk is om gevoelens uit te schakelen – gevoelens die overduidelijk bij Chocky aanwezig zijn - om puur analytisch te werk te gaan. Chocky is geen voorgeprogrammeerde robot. Zou zij dat wel geweest zijn dan ware het vrijwel onmogelijk geweest om puur langs rationele weg inzicht te krijgen in het belang van emotionele drijfveren (bij de mens). Een koude, zakelijke analyse van de menselijke emoties – uitgevoerd door een robot - leidt niet tot ‘begrip’ of zelfs empathie voor de levensvorm die wordt bestudeerd.
Tijdens het gesprek met David toont Chocky haar betrokkenheid bij de gang van zaken op aarde als ze stelt het als “een heilige opdracht [te zien om] alle verstandelijke levensvormen te verzorgen” (p. 147, mijn cursivering, Will C.). Ze gaat zelfs zover – en dit is duidelijk in tegenspraak met haar opdracht – om haar mening te geven over het gebruik van de aardse energiebronnen:
'Zolang jullie nog over hulpbronnen beschikken, zou je die moeten gebruiken om een energiebron aan te boren en te ontwikkelen, die onbeperkt is. Wanneer jullie eenmaal de beschikking hebben over een onbeperkte hoeveelheid energie, dan hebben jullie de gesloten cirkel van jullie zonnestelsel doorbroken. Dan zullen jullie niet langer geïsoleerd zijn en gedoemd tot uiteindelijke degeneratie op een langzaam wegkwijnende planeet. Dan worden jullie deel van de grotere schepping, want een bron van oneindige energie is een bron van oneindige mogelijkheden.’ (p. 149)
Hier spreekt een rationele geest die zich bezorgd en betrokken toont en richting probeert te geven aan de weg die de mens moet gaan. Chocky had kennelijk een vooruitziende blik want haar boodschap heeft, vijftig jaar na het verschijnen van de roman, nog steeds niet aan belang ingeboet.
Opmerkingen:
*Chocky is genderneutraal; in de roman wordt Chocky aangeduid met 'zij':
Morgen zal je vriendinnetje Chocky je vertellen dat ze weggaat. Je zult het erg naar vinden om afscheid van haar te moeten nemen, maar toch zul je het doen. Dan zal ze weggaan en zul je haar helemaal vergeten.
(p. 122, mijn cursivering, Will C.)
Bron:
John Wyndham, Chocky, Utrecht/Antwerpen, Uitgeverij Het Spectrum, 1969, ISBN 90 274 0816 5
Naschrift:
Zie ook de recensie betreffende Invasie uit de ruimte getiteld 'Until the later fire shall heat the deep...'
Als ook Matthew een imaginair kameraadje blijkt te hebben wordt daar aanvankelijk niet zo zwaar aan getild. Matthew's vriendinnetje (Chocky*) wordt op een lijn gesteld met Piff; het zal wel een bevlieging zijn, kinderen eigen. Wat wel bevreemding wekt is dat Matthew lijkt te discussiëren over kwesties die normaalgesproken het bevattingsvermogen van een elfjarige ver te boven gaan. Bij Polly was sprake van eenrichtingsverkeer; zij speelt de baas over Piff, "iets wat ze [Piff] gewoon maar had te accepteren" (p. 18).
Matthew's nieuwe vriendinnetje daarentegen neemt een dominante positie in. Zij dringt zich op aan Matthew en overdondert hem met lastige vragen, zelfs op momenten waarop het Matthew niet uitkomt. In die zin zou men kunnen spreken van een boosaardige entiteit die, om haar ongebreidelde nieuwsgierigheid te bevredigen, geen rekening houdt met de belangen van een elfjarige. Hier is allesbehalve sprake van een onschuldige, kindvriendelijke relatie daar waar dat wel het geval was tussen Polly en Piff. Polly kan, in tegenstelling tot Matthew, afscheid nemen van haar imaginair vriendinnetje wanneer ze maar wil en waar ze maar wil. Matthew is afhankelijk van de ‘goodwill’ van Chocky.
Chocky realiseert zich niet dat haar manifestatie Matthew en de overige gezinsleden opzadelt met een groot probleem. Ze beschikt weliswaar over een ongeëvenaard IQ maar niet over een bijster groot EQ (emotionele intelligentie) daar waar het gaat om interactie met de aardbewoners. Dat valt haar, vanuit haar achtergrond bezien, ook niet te verwijten. Als verkenner 'from a galaxy far far away' dient zij afstand te bewaren, inlichtingen in te winnen en hiervan op zakelijke wijze verslag uit te brengen aan haar superieuren. Met die opdracht is ze afgereisd naar de aarde. Empathie is uit den boze want dat zou de gang van zaken op aarde kunnen verstoren (macroniveau).
Als zij zich aandient bij Matthew gaat het mis want de normale 'gang van zaken' wordt wel degelijk verstoord. De Gore's worden onevenredig zwaar belast door haar aanwezigheid (microniveau). Ze maken zich zorgen over de geestelijke gesteldheid van Matthew, hulpverleners worden ingeroepen, de jongen verdwijnt voor een tijdje uit beeld, enz. Het gezin raakt ontregeld. En dat is Chocky wel degelijk aan te rekenen. Dat wil zeggen vanuit 'ons' standpunt bezien. De vraag dringt zich op of het überhaupt wel mogelijk is om inlichtingen in te winnen over een planeet en haar bewoners zonder het wezen der dingen te verstoren, zowel op macro- als microniveau. Het binnendringen in iemand’s geest werkt per definitie verstorend zeker als de entiteit zich niet beperkt tot het lezen van diens geest maar er ook nog mee in discussie gaat. En dat mist ook z’n uitwerking niet op de (naaste) omgeving van Matthew.
Uiteindelijk wint de emotionele component het van de rationele benadering als Chocky besluit de kinderen te hulp te schieten. Echter, wat wij, mensen, als progressie beschouwen wordt door Chocky zelf gezien als een 'setback', een ernstige fout. Inmenging op basis van emotionele betrokkenheid, hoe oppervlakkig ook, is onverenigbaar met een koele en zakelijke houding die nodig is om objectief verslag te kunnen uitbrengen. Door het tonen van emotionele verbondenheid diskwalificeert Chocky zich als onpartijdig verkenner. Zij onderkent dit hetgeen haar doet besluiten om de missie op een meer subtiele wijze voort te zetten.
De vraag is of het überhaupt mogelijk is om gevoelens uit te schakelen – gevoelens die overduidelijk bij Chocky aanwezig zijn - om puur analytisch te werk te gaan. Chocky is geen voorgeprogrammeerde robot. Zou zij dat wel geweest zijn dan ware het vrijwel onmogelijk geweest om puur langs rationele weg inzicht te krijgen in het belang van emotionele drijfveren (bij de mens). Een koude, zakelijke analyse van de menselijke emoties – uitgevoerd door een robot - leidt niet tot ‘begrip’ of zelfs empathie voor de levensvorm die wordt bestudeerd.
Tijdens het gesprek met David toont Chocky haar betrokkenheid bij de gang van zaken op aarde als ze stelt het als “een heilige opdracht [te zien om] alle verstandelijke levensvormen te verzorgen” (p. 147, mijn cursivering, Will C.). Ze gaat zelfs zover – en dit is duidelijk in tegenspraak met haar opdracht – om haar mening te geven over het gebruik van de aardse energiebronnen:
'Zolang jullie nog over hulpbronnen beschikken, zou je die moeten gebruiken om een energiebron aan te boren en te ontwikkelen, die onbeperkt is. Wanneer jullie eenmaal de beschikking hebben over een onbeperkte hoeveelheid energie, dan hebben jullie de gesloten cirkel van jullie zonnestelsel doorbroken. Dan zullen jullie niet langer geïsoleerd zijn en gedoemd tot uiteindelijke degeneratie op een langzaam wegkwijnende planeet. Dan worden jullie deel van de grotere schepping, want een bron van oneindige energie is een bron van oneindige mogelijkheden.’ (p. 149)
Hier spreekt een rationele geest die zich bezorgd en betrokken toont en richting probeert te geven aan de weg die de mens moet gaan. Chocky had kennelijk een vooruitziende blik want haar boodschap heeft, vijftig jaar na het verschijnen van de roman, nog steeds niet aan belang ingeboet.
Opmerkingen:
*Chocky is genderneutraal; in de roman wordt Chocky aangeduid met 'zij':
Morgen zal je vriendinnetje Chocky je vertellen dat ze weggaat. Je zult het erg naar vinden om afscheid van haar te moeten nemen, maar toch zul je het doen. Dan zal ze weggaan en zul je haar helemaal vergeten.
(p. 122, mijn cursivering, Will C.)
Bron:
John Wyndham, Chocky, Utrecht/Antwerpen, Uitgeverij Het Spectrum, 1969, ISBN 90 274 0816 5
Naschrift:
Zie ook de recensie betreffende Invasie uit de ruimte getiteld 'Until the later fire shall heat the deep...'
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Will C.
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
