De impact van het Jappenkamp

Ik las

Bijna vernietigd, drie generaties Jappenkamp door Claudia Biegel.

Het verhaal is gebaseerd op het oorlogsdagboek van Elleke Rosendaal, waarin zij haar jaren in een Japans interneringskamp beschrijft. In de eerste hoofdstukken zien we haar opgroeien in een Nederlands gezin in Indonesië, compleet in een Nederlandse bubbel met alle normen, waarden, gewoonten en culturele regels van dat milieu.

Haar vader Theo is apotheker, heeft een oudere zoon –Does- van een relatie met een ‘inlandse”. Hij is getrouwd met Anneke, dochter van een apotheker in Den Haag. Anneke vindt Indië verschrikkelijk, maar probeert een goede vrouw te zijn en een goede moeder voor Elleke. Elleke wordt geboren met klompvoetjes, de operatie in haar prille jeugd is niet goed afgelopen, waardoor Elleke niet goed kan blijven staan. In het huis is een baboe, die voor Elleke zorgt en er zijn bedienden. Het is niet de bedoeling dat er persoonlijke contacten zijn met de bedienden.

Bij het begin van de Japanse overheersing is Elleke een leuk, speels meisje van dertien jaar. Ze geniet van het leven. Maar dan volgen de gebeurtenissen elkaar op. Eerst wordt haar vader gearresteerd en weggevoerd naar een onbekend kamp. Haar broer verdwijnt uit beeld door zijn omgang met inlanders. Wat later moeten Elleke en haar moeder net als veel andere Hollandse vrouwen en meisjes naar een interneringskamp. Daar ondergaan zij vernederingen, pesterijen, en overkomen hen verschrikkelijke ziektes. In het begin beleeft Elleke de ellende met een opgewekt gemoed, krijgt er vrienden en vriendinnen, er is zelfs een prille liefde met Jaap. Die is maar van korte duur, want Jaap wordt overgeplaatst naar een ander kamp tot groot verdriet van Elleke. De twee geliefden schrijven elkaar, maar de brieven komen nooit aan.

De oorlog duurt en duurt maar, de toestand in het kamp wordt slechter en slechter: steeds meer onderdrukking -moeder Anneke wordt ernstig mishandeld - , door gebrek aan voedsel en hygiëne komen er steeds ernstiger ziektes, en leiden de mensen hongersnood.

Na de oorlog kan het oude leven niet meer doorgaan door de veranderde houding van de Indische mensen tegenover de blanken. Deze is veranderd van onderdanig in zeer vijandig. Moeder en dochter gaan al snel terug naar Nederland met de boot. Op de boot heeft Elleke een avontuurtje met een opvarende. Dit zal uiteindelijk leiden tot een breuk van Elleke en Jaap.

Het verhaal volgt meestal de gangen van Elleke met af en toe een zijsprong naar de beleving van moeder Anneke. De vertelstem is van een onbekende verteller. Het verhaal wordt gelardeerd met dagboekfragmenten van Elleke en met heel korte hoofdstukken van na de oorlog. Er wordt dan alleen van de Moeder, de Vader, en de Dochter gesproken. Aan het eind zelfs van de Kleindochter – Claudia-. Die heel korte fragmenten, die zelfs een andere typografie hebben, geven de lezer een beeld van de impact die het kamp op Elleke, haar dochter en zelfs op haar kleindochter heeft gehad, ondanks de pogingen van Elleke om haar dochter niet te belasten met haar kampervaringen. Maar door stemmingswisselingen en migraineaanvallen gebeurde dat toch. En de kleindochter, nieuwsgierig geworden, gaat het gesprek met haar oma aan en beschouwt de kampervaringen als een deel van haar identiteit.

Het hoofdverhaal is vlot geschreven, de schrijfster is er zelfs in geslaagd om de ontwikkeling van Elleke van jong meisje tot haar volwassenheid te verbeelden. Je ‘ziet’ haar ouder worden – ze zat in het kamp van 1942 tot 1945- en beleeft met haar de ontberingen in het kamp en welk effect die op haar geest hebben. In het begin gebruikt zij o.a. woorden die je tegenwoordig bijna niet meer gebruikt als ‘mieters’ en een fuif’ om het kinderlijke weer te geven, maakt zij vreugdesprongetjes. Later is ze cynisch, wantrouwend, uitgeput. De minihoofdstukjes waren juist ook heel krachtig en veelzeggend met gebruik van weinig woorden.

Voor mensen die willen lezen over de periode van de Japanse overheersing van “ons Indië” en de beleving van repatrianten is dit boek een aanrader. Mijn waardering : 4 sterren.
Een heel klein puntje van kritiek was het gebruik van “Indische” woorden. Goed om het verhaal zo authentiek mogelijk te laten zijn. Maar jammer dat er dan geen verklarende woordenlijst is opgenomen.