Een onrustig en rommelig verhaal

Jeffrey B. Burton is niet zozeer bekend van een groot arsenaal aan boeken als wel van korte verhalen. Deze jonge Amerikaanse auteur staat met twee volwaardige boeken nog aan het begin van zijn carrière. In Amerika is eerder, in 2008, Sleuth Slayer verschenen, maar De schaakman, de vertaling van zijn tweede boek The Chessman, is voor Nederland en Vlaanderen zijn debuut.

In New York en omgeving worden een aantal merkwaardige moorden gepleegd waarbij in de wond van het slachtoffer een glazen schaakstuk is gestoken. De eerste die zo wordt gevonden is de 70-jarige weduwnaar C. Kenneth Gottlieb. Hij heeft een grote uitgangswonde in zijn achterhoofd en diep daarin steekt een schaakstuk, de koningin. Het politiekorps staat voor een raadsel en zal terug moeten grijpen naar de enkele jaren eerder gepensioneerde Drew Cady die op zijn palmares een soortgelijke zaak heeft staan. Cady stelt zich als adviseur beschikbaar en gaat de oude dossiers eerst goed bestuderen omdat hij, diep in zijn hart, nooit vrede heeft gehad met de oplossing van destijds. Het leek toen allemaal te mooi om waar te zijn en bijna te toevallig.

Burton laat de oude cold case uitgebreid aan de orde komen. In de persoon van Drew Cady passeert alles wat toen is gebeurd uitgebreid de revue. Cady’'s eigen veronderstellingen en vermoedens over mensen die al enkele jaren zijn overleden, probeert hij nu aan te vullen met ervaringen van familieleden en vrienden die nog in leven zijn. De auteur noemt dat in zijn boek de openingszetten, volledig in harmonie met het schaakspel. Cady is er helemaal nog niet uit of de moorden door de oorspronkelijke moordenaar worden gepleegd, of dat hier sprake is van een jonge copycat. Ook over het motief is dan nog weinig te zeggen, al lijkt geld geen onbelangrijke rol te spelen.

Met zijn keuze om vanuit oude informatie het beeld van destijds scherp te krijgen, creëert Burton een onrustig en rommelig verhaal dat soms moeilijk te volgen is. Talloze namen komen langs die toen wel van belang waren maar er nu niet meer toe doen en alleen storend werken, en nauwelijks oplossende waarde hebben. Door de levensstijl van overleden mensen op een rijtje proberen te krijgen, zaait de auteur meer verwarring dan hij duidelijkheid schept en dingen verklaart. Daarbij laat Burton zich niet leiden door het begrip 'kort-en-bondig' maar beschrijft hij in slepende en soms saaie verhalen persoonlijkheden die nauwelijks een rol hebben in het verhaal van de actuele moorden. Bij veelvuldige herhaling krijgt de lezer zowaar zin om af te haken.

Dat rommelige wordt nog versterkt door, zonder regelmaat, heen en weer te hoppen door de tijd. Dat kan een verhaal waarin het verleden een belangrijke rol moet spelen, niet stabiel en begrijpelijk houden. Vervolgens heeft dat zijn weerslag op de spanning die voortdurend hardhandig de nek wordt omgedraaid, en dat is ‘dodelijk’ voor een thriller. Hier ligt een duidelijk leermoment voor de auteur; met name verdiende de gemakkelijke voorspelbaarheid van het verhaal wat meer aandacht. Naarmate het verhaal vordert, groeien bij de lezer immers de vermoedens omtrent dader en motief, en die blijken uiteindelijk nog juist te zijn ook.

Daarmee is De schaakman een verhaal geworden waarin de primaire lijn te vaak wordt verstoord door bijzaken uit het verleden die te weinig bijdragen aan het verhaal rond de nieuwe moordzaken. Daar had niet zoveel aandacht aan besteed moeten worden. Dit vraagt naar wat zelfreflectie van de auteur!