Chinese volksopera

“Hoog aan de hemel stond een volle heldere maan, als een schoonheid zonder kleren. Het had net middernacht geslagen en de hele stad was in stilte gehuld. Een koele zomerbries, die geuren in zich droeg van planten, insecten en vis, was alomtegenwoordig, als een oneindige zachte mousseline waarop parels en bloemen waren genaaid. De naakte maan scheen op Sun Meiniang, die op haar eigen binnenplaats rondliep. Ook zij droeg geen kleren, haar lichaam weerkaatste het maanlicht. Als de maan het water was, was zij een grote zilveren vis. Dit was een verse bloem in bloei, een rijp stuk fruit, een gezond, jeugdig lichaam.”

In enkele woorden de wisselende schrijfstijl van deze schrijver weergeven? Lyrisch, poëtisch en uitbundig.

Het duurt meestal een hele tijd vooraleer de romans van de Chinese auteur Mo Yan (1955) in onze taal verschijnen. In eigen land is hij de meest gelezen schrijver. Mo Yan is een pseudoniem dat letterlijk betekent ‘spreek niet’; zijn echte naam is Guan Moye. Hij mag pronken met een flink aantal literaire prijzen, waarbij de Nobelprijs voor Literatuur in 2012 tot op heden veruit de mooiste onderscheiding is. Mo Yan is bij ons vooral bekend sinds de bekroonde verfilming van Het rode korenveld in 1987. Het boek zelf kwam pas eind 2015 uit in ons taalgebied. De sandelhoutstraf verscheen in China in 2001; bijna vijftien jaar later was de Nederlandse versie een feit. Wordt het lange wachten echter beloond?

De sandelhoutstraf is gesitueerd rond 1900 als de Qing dynastie in volledig verval is. De westerse wereld gebruikt deze opportuniteit om een prominente rol op te eisen in de handel en de lokale Chinese infrastructuur. De  bevolking heeft daar echter geen enkele boodschap aan en gaat in het offensief, waarvan de Bokseropstand een van de belangrijkste gevolgen is. De Duitsers leggen in Gaomi, (Shandong, waar Mo Yan werd geboren) een spoorweg aan. Een ontelbaar aantal protesten en bloedvergieten zijn onvermijdelijk. Een bijzondere wijze om hun protest kracht bij te zetten is de geliefde kattenopera, een vorm van populair volksvermaak dat in open lucht plaatsvindt. Trieste klaagzangen om overledenen te bezingen. Ze worden opgevolgd door opera’s die de lokale wantoestanden hekelen.

De sandelhoutstraf is op zich geen gecompliceerd verhaal. Sun Meiniang is de ravissante dochter van de grote ster van de plaatselijke volksopera. Haar wereldje draait rond vier mannen: haar man, minnaar, vader en schoonvader. Haar vader keert zich tegen de Duitsers die een spoorlijn aanleggen en aldus de plaatselijke rust en het evenwicht komen verstoren. De opstandleider Sun Bing, de ster uit de plaatselijke kattenopera, wordt opgepakt en krijgt de doodstraf. De belangrijkste beul van de Qing dynastie is Sun Meiniang’s schoonvader. Tevens is Meiniang de minnares van de onderprefect Qian Ding. De terechtstelling moet het absolute hoogtepunt worden van een carrière als meesterbeul… De sandelhoutstraf wordt een groots gebeuren.

In deze roman benut Mo Yan optimaal zijn narratieve talenten, zodat hij zijn lezers automatisch in het leven van de hoofdpersonages sleurt. Dit boek verhaalt over een kantelmoment uit de moderne Chinese geschiedenis en cultuur van ruim een eeuw geleden. Hoe het Chinese rijk instort, met publiekelijke terechtstellingen, verschrikkelijke martelpraktijken die zelfs een satanisch trekje vertonen. Ondanks het feit dat de meesterbeul de schoonvader van zijn zoon moet executeren, laat dit de beul blijkbaar ijskoud. De schrijver durft wel erg ver te gaan en soms wordt het te gortig, zeker als hij op een nadrukkelijke en gedetailleerde wijze de executies beschrijft. Dit zou een aantal potentiële lezers kunnen afschrikken dit boek te gaan lezen.. Humor is een vaak weerkerend element in het werk van Mo Yan, dit keer krijgt het komische nauwelijks de kans om je toch wat op te vrolijken.

De sandelhoutstraf: een volksopera volgens de oude Chinese traditie, of een karikatuur van een uit elkaar gevallen familie.