Tableau vivant van een gettoleven

Lodz (Litzmannstadt), Polen, 1940-1945. Een bepaald gebied binnen de stad vormt het getto. Het is er een komen en gaan van burgers die het naziregime liever kwijt is. De joodse Rumkowski zwaait er de plak, hij staat op goede voet met de nazi's en zorgt dat "zijn joden" onmisbaar zijn voor ...de Duitse oorlogsindustrie. Op die manier tracht hij hen te behoeden voor verder transport...

Steve Sem-Sandberg hangt een heel genuanceerd beeld op van het leven in het getto Lodz. Hij graaft diep in de persoonlijkheden van de hoofdrolspelers - een heel pak, wat te veel om overzichtelijk te blijven. De centrale figuur is Chaim Rumkowski, de "voorzitter". Hij probeert de joden te redden door hen voor de Duitse oorlogsindustrie te laten werken, maar wordt steeds tot verdere toegevingen gedwongen. Zijn persoon en omgeving zijn het meest uitgewerkt. Een combinatie van de drang naar persoonlijke macht en de redding van de mensen in het getto, vervat in de persoon van Chaim Rumkowski, vormt de ruggengraat van het verhaal. De auteur slaagt erin om de lezer te laten oordelen of hij een held of een schurk is geweest. Beter: waar ergens op de lijn tussen die uitersten bevindt hij zich? Of nog: kunnen we een oordeel vellen over mensen die in de meest afschuwelijke omstandigheden met elkaar moeten samenleven? Het lukt Sem-Sandberg bijzonder goed om de beklemmende sfeer in het getto uit te drukken, voelbaar te maken; hij schetst een tableau vivant van het ontstaan van het getto, het leven erin en de ontruiming ervan, met honger, uitputting, kou, hoop en vrees als de voornaamste elementen. Voor mij mocht het beknopter (soms langdradig nu), maar toch ben je als lezer benieuwd naar het einde, 1945, de bevrijding, de afloop. Er werden lijsten met namen toegevoegd, een jidische woordenlijst en een stratenplan, wat het waarheidsgehalte ten goede komt maar vermoeiend is om er steeds naar te gaan kijken. Een formidabel gedocumenteerde, echt gebeurde geschiedenis.