Onevenwichtige roman

Joe Speedboot bestaat uit drie delen.
Het eerste deel heet Penseel het is een lange inleiding tot de gebeurtenissen uit het volgende deel. Penseel gaat over de geest. Het is het deel van veel (humoristische) overpeinzingen, over denken, over stilstaan ten opzichte van de rest van de wereld. Het is het deel van de poëtische zinnen.
Het tweede deel heet Zwaard en gaat over het lichamelijke. De hoofdpersoon, Fransje, komt in beweging, komt eindelijk het dorp uit. Het is het deel van lange beschrijvingen (van armworstelwedstrijden) en uiterst saaie passages (met als dieptepunt de seksscène). De stijl is hier niet langer poëtisch, het is hier van snelle zinnen vlot thuis (inclusief ontbrekende komma's en een vlotte stijl die grammaticaal niet altijd juist is). Ook wordt de sfeer hier veel zwaarder, onder meer door de Bijbel erbij te halen.
Het derde deel, En toen, is slechts een afronding met antwoorden op vragen die niet gesteld werden, wat laatste eindjes die min of meer aan elkaar geknoopt worden.

De delen Penseel en Zwaard komen overeen met de leer van de Samurai die Fransje steeds noemt. En toen valt daarbuiten, ik vraag me af waarom dat deel nodig was, want het voegt niets toe aan de andere twee delen.
Penseel vond ik veel beter te lezen dan Zwaard, het hangt meer op het mysterieuze, op het geheimzinnige en het ongrijpbare. Het roept vragen op zonder die te beantwoorden, maar aan het einde van Penseel lijkt het niet nodig om de antwoorden op die vragen te krijgen.
Zwaard geeft antwoorden op vragen die je in het eerste deel zou kunnen hebben, maar dat zijn voor mij niet de kernvragen van het boek. Zo lijkt Wieringa tot een ontknoping te komen op het moment dat de werkelijke naam van Joe Speedboot wordt onthuld, maar dat heeft geen momentum in het verhaal (wat zijn ware naam was, boeide me niet). Daarna kabbelt het nog wat na in seks en liefde, maar er wordt geen moeite meer gedaan om iets boeiends of spannends neer te zetten. Het antwoord op de vraag over het hoe en waarom van die bommen, of waarom Joe met Fransje optrekt, dat blijft allemaal onduidelijk, net als de latere vraag hoe dat nu precies zat met Engel in Parijs. Er wordt hoog overgevlogen en zo komen daarop geen antwoorden, niet eens iets waarbij ik iets zou kunnen vermoeden over de bedoeling ervan.

Een nadeel van het verhaal zijn de personages, die bijna onoverwinnelijk zijn. Het zijn een soort superhelden, niets is onmogelijk (Fransje en Joe hebben de dood al jong overwonnen). Dat maakt diverse scènes door hun voorspelbaarheid veel minder spannend dan ze hadden kunnen zijn, vooral bij het verloop van de armworstelscènes.
Door voor dit soort personages te kiezen, is er veel ongeloofwaardigs. In het begin is dat nog een vorm van humor en fascinatie, maar naar het einde toe worden ook de ongeloofwaardigheden voorspelbaar. Wat een uitsmijter had kunnen zijn (de laatste scène met het vliegtuig), heeft gewoon de energie niet meer om iets op te roepen behalve verveling.

Ik vond het vervelend dat de tijd in het verhaal onduidelijk was. Het is niet duidelijk in welke jaren het zich afspeelt en net als ik iets heb gevonden dat een indicatie kan geven, komt er weer iets dat dat tegenspreekt. Tijdloos wordt het zo wel, maar op een onnatuurlijke manier die verwarrend is. Af en toe krijg ik daardoor het idee dat er een valse nostalgie in is verweven, dat het pastorale te zeer wordt aangezet om een emotioneel effect te bereiken met spruitjeslucht en het optimisme van de wederopbouwperiode.

Het absoluut positieve punt van dit boek (en zeer subjectief) vond ik de locatie: niet het geijkte Amsterdam als decor, niet de verstikkende protestantse cultuur, niet een of ander ver paradijs (Frankrijk, Italië), maar gewoon een dorp langs een rivier. Vooral de beschrijvingen van de rivier vond ik grandioos, zeer herkenbaar in al hun poëzie (ik begrijp nu waarom mijn neef, die langs de rivier, vlak achter de dijk woont, dit als een van zijn favoriete boeken noemt).

Ik vind dat er in dit boek teveel zit dat niet op zijn plaats valt, zodat het een verhaal met veel losse eindjes blijft.