Perfectie of....?

“Wie niet lief heeft wordt gezien”, een dichtregel van Lucebert uit ‘poëziezo easy job' is het motto van het eerste deel van Een heldenleven, de debuutroman van Persis Bekkering (1987). Deze regel karakteriseert meteen de hoofdpersoon igor (bewust met een kleine letter omdat hij de grootte van Igor Stravinsky niet heeft). igor is in alles perfect, virtuoos, of het nu gaat om het bedenken van slogan, golf, een speechcompetitie of vioolspelen. Hij een winnaar. Daarom is hij geliefd. Hij is een held.

“We willen allemaal winnaars om ons heen. We zijn ze zelf, we zijn een wereld vol winnaars, want de verliezers zitten thuis waar we ze niet kunnen zien.”

Persis Bekkering, die recenseert over literatuur en klassieke muziek voor onder meer de Volkskrant, is zelf violiste, heeft gespeeld in orkesten en kent de vaak besloten muziekwereld goed. Haar roman kent twee verhaallijnen. In de eerste gaat het om Adrian en igor, hun ‘mannen’vriendschap en de twee verschillende wereldbeelden die met elkaar botsen. In de tweede gaat het over de liefde tussen igor en Kiriko, de reflectie op de eigen identiteit en de kunst. De verbinding tussen de twee verhaallijnen is het hoofdthema van de roman: de confrontatie tussen het streven naar perfectie (in de kunsten) en naar dat wat je echt raakt. Het echte leven zit, volgens Bekkering, in andere dingen dan perfectie. Juist de oneffenheden in kunstwerken zorgen ervoor dat kunstwerken je bijblijven.

“Musiceren betekent dat je je eigen unieke stem geeft aan oude noten, als parfum die op iedere huid anders ruikt”.

igor is violist, afkomstig uit een artistiek milieu waarin het draait om kwaliteit en excellentie. Hij heeft er alles over om het perfecte in de kunst te bereiken. igor is dan wel perfect in zijn techniek, maar mist ‘de liefde.’ Zowel de liefde voor de muziek als de liefde voor een partner. igor vertelt al in het begin van het verhaal dat hij niet in staat is verliefd te worden. Verliefd worden lijkt hem fantastisch, het is een obsessie voor hem. Dat ontregelt hem, maakt hem onzeker. Vooral als hij er niet in slaagt zijn liefde te ‘beheersen.’

We leren we igor in de roman niet echt goed kennen. Wat we over hem te weten komen is indirect. In het eerste gedeelte, dat in de ik-vorm is geschreven, is Adrian Zeitblom, concertmeester van het fin-de-siècle-orkest, de centrale persoon. Dat orkest is op tournee en speelt ‘Ein Heldenleben’, een orkestklassieker van Richard Strauss. Viool spelen is Adrians ‘bestemming’. Alles moet ervoor wijken. Het gevolg is dat hij aan het begin van de tournee door zijn vrouw in de steek gelaten wordt. Ze heeft genoeg van het cocongedrag van Adrian.

Adrian vertelt over die tournee. Hij hoort in de lobby van het hotel in Rome, de plek waar het orkest verblijft, iemand prachtig vioolspelen. Het is tweede violist Igor Goldschmeding. Hij is stand-in voor Adrian. Ze worden vrienden en Adrian lijkt een mentor voor Igor te zijn, wijst er steeds op dat voordracht in de muziek, het gevoel ook belangrijk is. Dát raakt de mensen. Hij vindt dat Igors spel te perfect is. Wat Adrian mist is het leven buiten de muziek. Igor leert Adrian de wereld kennen. Adrian verzaakt daardoor zijn taak als violist. Wat hij niet door heeft is dat Igor hem leegzuigt als een dr. Faustus (niet voor niets verwijst Bekkering naar deze roman van Thomas Mann) en zijn plaats inneemt. In het eerste deel gaat het dus vooral om de worsteling van Adrian over hoe mens te zijn.

Het Faustmotief komt ook in het tweede deel van de roman terug. Dat deel speelt zeven jaar eerder. Bekkering kiest daarin als perspectief voor de alwetende verteller. Kiriko Meertens, een zichzelf uithongerende beeldend kunstenares, speelt hierin de hoofdrol. Zij is degene op wie igor zo verliefd was. Kiriko is op zoek naar wat ze zelf wil maken, is op zoek naar het zuivere, het echte. Ze heeft zich afgekeerd van het neoliberalisme, het streven naar hogere opbrengsten, naar grote bezoekersaantallen, naar meer en meer. Ze heeft altijd gemaakt naar wat andere mensen mooi vinden, maar wil nu maken wat ze zelf mooi vindt. Kiriko heeft zich daarvoor opgesloten in haar Monopticum (tegengesteld aan het panopticum). Moet ze zich nu echt terug trekken of moet ze de wereld in? Igor is verliefd op haar, maar zuigt ook haar leeg.

Bekkering heeft geen gemakkelijk toegankelijke roman geschreven, maar wel een erg boeiende. De twee verhaallijnen doorspekt Bekkering met tal van intertekstuele verwijzingen, zoals naar de Inferno van Dante, Thomas Mann, Mulisch (“We klinken als figuren uit een Mulischroman”, zegt Adrian als hij met igor door Rome loopt). Ze leidt ons rond in de architectuur (Rome bijvoorbeeld), laat ons kennismaken met kunstenaars (het portret van Radiguet door Cocteau), en dwaalt met ons door de muziek (wereld). De structuur van Richard Strauss Ein Heldenleben vind je terug in de opbouw van het eerste deel van de roman. Maar ook filosofische bespiegelingen maken onderdeel uit van het verhaal. Zo wordt Een heldenleven meer een ideeënroman. De vertelstructuur, twee aparte verhalen met een verschillend perspectief waarvan het tweede eerder speelt dan het eerste, is origineel. De verhalen worden verbonden door igor, de persoon die we eigenlijk alleen leren kennen door de ogen van de protagonisten. Wat dus in Adrian en Kiriko zit bevindt zie je uitvergroot in igor terug. Eigenlijk is igor hard en kil.

En dan is er nog de frisse, originele stijl van Persis Bekkering met tal van mooie metaforen. Als ze het heeft over het appartement waar igor zich heeft teruggetrokken, een soort Jaglust (verwijzend naar het gelijknamige boek van Annejet van der Zijl) schrijft ze:

"Interessante mensen plakten zich (…) aan hem vast als die slijmhandjes waar kinderen in de jaren negentig mee speelden."

Een Heldenleven is een rijk boek waarin veel te ontdekken is. Persis Bekkering laat de lezer echte schoonheid ontdekken. En dat is iets anders dan perfectie.