Ben je vleugellam of probeer je om te keren?

Kleine dorpen. Iedereen kent elkaar. Vaak zeggen blikken genoeg en zijn woorden overbodig. Hoe communiceert men in zo’n dorp? Wat gebeurt er als iets onuitgesproken is, min of meer onder de oppervlakte verborgen blijft? Dan ontstaat er spanning. Probeer je om te keren?

In de debuutroman van Marijn Sikken zindert het van de spanning in de gesloten gemeenschap van het kleine dorp Leem met zijn 5000 inwoners.
Er zijn twee hoofdpersonen in het boek, Alma en Eline. Alma is moeder van twee kinderen. Een van hen is Michelle, een kind waarvan de wereld altijd klein zal blijven. Aanvankelijk sprak ze nog wel. Als de roman begint denkt Alma aan precies twee jaar geleden. Michelle ging met haar vriendinnen naar de bioscoop, voor het eerst zonder begeleiding. Ze verdween en uiteindelijk kwam ze met een onbekende jongen vanaf het station teruggelopen. Sindsdien spreekt Michelle niet meer. Eline is pienter en zou moeten gaan studeren, maar heeft een andere keuze gemaakt: werken in de plaatselijke kantoorboekhandel. Michelle helpt daar in het kader van begeleid werken. Michelle en Eline hebben een goede band. Maar de 18-jarige Eline is en doet precies het tegenovergestelde van wat er op haar leeftijd van haar verwacht wordt. Ze heeft een intense seksuele relatie met Fred, een gescheiden man die haar vader had kunnen zijn. Daar wordt in het dorp natuurlijk over gesproken. Alma maakt zich steeds meer zorgen over Michelle en vraagt zich af of zij wel thuis kan blijven wonen. Eline krijgt nauwelijks aandacht van haar moeder die het veel te druk heeft met ontspoorde jongeren en runt het huishouden thuis al vanaf haar 14e, voelt zich alleen.

Het verhaal wordt steeds vanuit het perspectief van Alma en dat van Eline verteld. In de oneven hoofdstukken is Alma aan het woord, in de even Eline. Zij geven een beeld van wat hen beweegt, wat ze ervaren. Wat is er nu met Michelle gebeurd? Is ze verkracht en door wie? Je wordt als lezer het verhaal ingezogen en gaat als het ware zelf op onderzoek uit. De spaarzame reacties van de dorpelingen zorgen ervoor dat je zelf een beeld gaat vormen wat er gebeurd zou kunnen zijn. Als dan Bauke, de man die Michelle twee jaar eerder gevonden heeft bij het station, in het dorp terugkeert neemt de spanning toe. Die culmineert bij de viering van het honderdjarig bestaan van Leem. Een groot feest, dat het hele dorp op zijn kop zet. Als het feest vol uitspattingen op haar hoogtepunt lijkt te zijn blijkt Michelle wederom verdwenen te zijn. Er is rumoer op het station. Het zal toch niet waar zijn…….?

Aanvankelijk is het ritme van het boek traag, conform het voortkabbelende leven in het dorp. Naarmate de spanning stijgt wordt het ritme verhoogd en leest het boek als een pageturner. Je wilt weten wat er gebeurd is. De stijl die Marijn Sikken hanteert is terughoudend. Alles heeft een functie in het boek. Ze geeft niets weg, zegt wat essentieel is en stimuleert daardoor de verbeelding van de lezer.

De auteur weet observaties mooi in taal om te zetten. Zo kenschetst ze het dorp: “Leem is een voetbaldorp, Leer (de buurgemeente) een hockeydorp”. “Als er in Leem iets ontbreek dat is het wel samenhang. Leem is een dorp gebleven omdat er geen woord bestaat voor plaatsen die te klein zijn om stad te heten, maar te groot om een echte gemeenschap te vormen.”

Het motto van het boek luidt: “Al heel vroeg in mijn leven was het te laat”. Het kan slaan op Michelle bij wie door de mogelijke verkrachting de ontwikkeling is blijven stilstaan. Maar het kan ook op Eline slaan, die haar vader niet kent en die nauwelijks aandacht van haar moeder krijgt en zich overgeeft aan de veel oudere Fred. Of gaat het over Alma die zich een heel ander leven had voorgesteld met haar gezin en die eigenlijk steeds meer een dagtaak heeft aan de verzorging van Michelle?

De relatie tussen moeders en dochters, (een gebrek aan) communicatie en loslaten zijn de hoofdthema’s. Verder spelen in de roman tal van motieven: Eline groeit naar volwassenheid, seksualiteit, en de zin van het bestaan (hoe ga je om met een dochter die gehandicapt is, hoe richt je als jong volwassene je leven in).

En dan is er nog de titel ‘Probeer om te keren’. Kun je je leven nog een wending geven als het verkeerd dreigt te gaan? Ben je vleugellam of kom je in beweging? Als Eline door Fred wordt meegenomen (blz. 46) zegt de TomTom veelbetekenend ‘Probeer om te keren.’ Dat gebeurt ook als Alma met haar man Arthur naar het beoogde verzorgingshuis voor Michelle rijdt (blz. 195).
Een metafoor die 'Probeer om te keren' mooi kenschetst is die waarin de personages in het boek vergeleken worden met vogels. "Vogels die het land verlaten voor de kou toeslaat, vogels die het wel best vinden in dit vlakke land. Er zijn ook vogels die aan de grond blijven, vogels die eens om zich heen hebben gekeken en concludeerden dat ze niet nieuwsgierig waren naar de rest, maar gewoon besloten het opstijgen te laten en hun vleugels niet uit te slaan. Dat zijn loopvogels. (…) Michelle is vleugellam geboren." In het boek loopt Michelle op een gegeven moment zonder om te kijken de straat op om een vleugellam vogeltje op te pakken…..