krachtig debuut

In ‘De terugkeerling’ volgt de lezer Pjotr/Bilal en Mohammed/Mo die zich allebei afzetten tegen het milieu waarin ze opgroeien en op zoek gaan naar een nieuwe identiteit. De verhalen lopen lange tijd parallel, maar kruisen wanneer Bilal steeds extremer wordt in zijn beleving van de Islam en Mo voor de veiligheidsdienst verdachte moslims schaduwt.
“Voor hij zijn sollicitatiebrieven ondertekende met ‘Bilal van Wijk’ werd hij nog wel uitgenodigd om op gesprek te komen want aan zijn cv mankeert niets: hij heeft gewoon gestudeerd. ‘Pjotr’ is ook geen gebruikelijke naam, maar die naam wekt eerder nieuwsgierigheid op dan argwaan. ‘Pjotr van Wijk’ is een onschuldige naam, iemand die zo heet, is een potentiële werknemer, niet een potentiële terrorist.”
‘De terugkeerling’ is alles behalve een geruststellend verhaal waar je vrolijk van wordt. Vanaf de eerste zin katapulteert Pouw de lezer midden in het verhaal. Zonder introductie of verdere uitleg wordt de lezer met de neus op de rauwheid van het leven geduwd. In dit boek worden de dingen beschreven zoals ze zijn, zonder poëtische beschrijvingen of eufemismen. “Door zo’n beetje heel Kanaleneiland werd ook hij als een buitenbeentje beschouwd – een nerd, een wijsneus, een einzelgänger – al zouden ze dat laatste woord niet gebruiken. Homo, zeiden ze, want zo noemden ze je als je anders was in Kanaleneiland.” In het eerste hoofdstuk was het even wennen aan het taalgebruik, maar het maakt al gauw helemaal onderdeel uit van het verhaal. Als niet-Nederlander is het bovendien ook wennen aan de setting. Het verhaal speelt zich af in de hedendaagse Nederlandse context die niet altijd even duidelijk is voor buitenstaanders (zo moest ik opzoeken wat een AIVD’er is en begreep ik sommige verwijzingen niet meteen). Maar door het verhaal in het hier en nu te plaatsen wordt het ook griezelig realistisch. Een deel van de kracht van het verhaal zou ongetwijfeld verloren gaan mocht de setting en het taalgebruik neutraler of algemener geweest zijn.
Hoewel Bilal en Mo een compleet tegenovergestelde levensstijl kiezen, worstelen ze met gelijkaardige hindernissen en keuzes. Zo is het voor allebei een belediging om met hun oorspronkelijke voornaam aangesproken te worden, hebben ze allebei te maken met vormen van racisme en uitsluiting, zijn ze extreem in hun gedrag. Door sprongen tussen heden en verleden worden de uiteindelijke keuzes van Bilal en Mo verduidelijkt. Het verleden van Mo komt veel uitgebreider aan bod dan dat van Bilal die vooral tijdens zijn tienerjaren te eendimensionaal en daardoor karikaturaal overkomt. Hierdoor kon ik me veel beter inleven in de levensloop van Mo, dat een op zichzelf staand boek zou kunnen gevormd hebben.
Hoewel ik absoluut niet hou van citaten op de cover van een boek (ook deze keer schepte het foute verwachtingen), geeft de cover voor de rest de inhoud wel goed weer: hard, krachtig, verontrustend. Het spat van de pagina’s dat de auteur met kennis van zaken en een grote dosis passie dit boek geschreven heeft. ‘De terugkeerling’ is een gedurfd debuut, het snijdt actuele thema’s aan waarover iedereen een mening klaar heeft. Het gaat tot de kern zonder zich te verschuilen achter humor of politiek correcte plotwendingen. Het is een boek dat in het oog springt en smeekt om gelezen te worden. Ga gerust in op die smeekbede, je zal niet teleurgesteld worden.