De Vlaamse Don Camillo versus Peppone

Een mooie cover die direct aanspreekt. Los handschrift maar wel goed leesbaar, komt sympathiek over. Met een duidelijke vermelding van het woord roman zodat je geen kat in de zak koopt. De focus gaat onmiddellijk naar de essentie: de priester in ouderwetse soutane met bijbel en paternoster. Wat uiteraard opvalt is het (kogel)gat in zijn hoofd.

Algemeen associeer ik deze figuur met het in Vlaanderen vroeger gebruikelijke triumviraat van de intelligentia: de burgemeester, de dokter en mijnheer pastoor. Klieinschalige dorpspolitiek door onaantastbaren die boven het plebs stonden, altijd gelijk hadden en waaraan niet mocht getwijfeld worden.

Tijdens het leze krijg denk ik regelmatig aan Don Camillo en Peppone. In "De Verlossing" is het een strijd tussen de pastoor en een wnkelier.
Prachtige beschrijving van het plattelandsdorp in de tijd van Elsschot. Precies zoals ik mij herinner. Dus zeker geloofwaardig en waarheidsgetrouw, daar bestaat voldoende literatuur over om dat te staven. Als Elsschot's enige ervaring met een plattelandsroman, is het wel bijzonder goed geslaagd.

De pastoor is tegen verloedering van de goede zeden, 'verkeerde' geletterdheid, het leven 'boven zijn stand', verlies van respect en verlies van totale onderworpenheid aan de wil van God - bij monde van de pastoor (uiteraard). Dit alles werd vertegenwoordigd door het goddeloze socialisme/communisme. (De pastoor heeft duidelijk een erg vooruitziende blik.) Het was een tijd waarin de priester rechtstreeks vanaf zijn kansel aan politiek deed en tegen verkiezingstijd ware veldslagen werden uitgevochten tussen rooien en paapsen. Verbanning uit de kerk was toen een sociaal drama, waarvan erg vaak de vrouwen en kinderen het slachtoffer waren.

Persoonlijk vind ik de werktitel "De Doop" beter getroffen dan "De Verlossing". Dan is de essentie van het verhaal meteen duidelijk, met "De Verlossing" kan je alle kanten uit. De doop is duidelijk het hoogtepunt van het boek en einde van het verhaal.
Dat is tegelijkertijd een drievoudige verlossing:
- Pol die verlossing vind uit het vagevuur door substitie (in de ogen van Anna althans)
- het kind wordt verlost uit zijn heidendom (uit katholiek oogpunt uiteraard)
- Anna wordt verlost van haar trauma en twijfels dat haar vader verdoemd is (door haar schuld kon Pol Kips vermoorden, niemand denkt er blijkbaar aan om een dokter te halen)

"De Verlossing" is het minst autobiografische werk in het oeuvre van Elsschot. De schrijver komt zelf - als verkoper - in al zijn werken voor. Zoals Hitchcock in al zijn films een bijrolletje speelt. In dit boek: de (naamloze) zeepverkoper - hilarisch! Savygnatuni is een verwijzing naar het tijdschrift "La Revue Continentale Illustrée" waarvoor Elsschot enkele jaren werkte en waarmee mensen werden opgelicht.

"De Verlossing" is geschreven vanuit een auctoriaal perspectief ttz. een alwetende verteller.
vb. citaat blz.69
Ezel, dacht Pol, die zag dat Kips hem nakeek. => De verteller kent de gedachten van Pol.

Wat me het meeste opviel is het thuisgevoel dat ik er van krijg. Net of ik terugkeerde naar mijn jeugdjaren. En ook wel dat iedereen in die tijd ofwel katholiek was ofwel - zoals Elsschot - minstens wist wat katholiek zijn betekende en inhield. Verwonderlijk is dat doodgewone woorden en uitdrukkingen ondertussen - op zulk een korte tijd - een politiek incorrecte en geladen betekenis gekregen hebben. Dit verhaal, net zoals zijn andere werken, kan enkel in Vlaanderen spelen, het is er mee doordrongen.
Typisch in zijn schrijfstijl vind ik de directe confrontatie. Elsschot gebruikt weinig woorden en draait niet rond de pot.
(1ste zin) Van Domburg had zijn vrouw pas getrouwd toen zij al zwanger was.
Maar het meest geniet ik van zijn cynische humor. Wanneer de zeepman denkt zijn grote slag te slaan: 'Moet je nog ver lopen?' vroeg Pol medelijdend. En ik bewonder zijn expressief taalgebruik, woorden die door hun context een veel rijkere betekenis krijgen door er geluid, beweging, gevoel... aan toe te voegen.
- 'Engelse waar,' knarste Pol.
- De klep werd dichtgeflapt.