Handboek over geïsoleerde handelspost houdt ontmoeting tussen Oost en West levend

Japan is behoudend als het om de eigen tradities gaat. Des te interessanter dat de Nederlanders gedurende de Gouden Eeuw handel dreven met dit land in de Oost. Eerst vanuit de Nederlands-Indische handelsbasis Batavia (nu: Jakarta), maar rond 1640 kregen ze na het gedwongen vertrek van de Portugezen Deshima toegewezen als handelspost. Ruim tweehonderd jaar lang werd dit kunstmatige eiland voor de kust van Nagasaki door Nederlanders bevolkt. Hier moesten ze wel wat voor over hebben, want onder het gezag van de shogun (militaire heerser) golden er strikte regels. Anne Sey verkent in Deshima het leven op dit waaiervormige eiland waar de oosterse en westerse cultuur elkaar ontmoetten. Welke producten leverden en haalden de Nederlandse handelaren? Hoe kwamen ze hun dagen door op slechts vijftienduizend vierkante meter? Wat aten ze? Konden ze wennen aan het turbulente Japanse weer? Welke boeken lazen ze? En hoe zag deze ontmoeting tussen Oost en West eruit?

Aan de hand van vierentwintig hoofdstukken schetst Sey in Deshima een beeld van het geïsoleerde leven van diverse kooplieden, opperhoofden en geleerden die op het eiland verbleven. De van oorsprong Oost-Duitse Sey is japanoloog en keramist en promoveerde in de Bedrijfskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze schreef eerder Terug naar Japan over haar observaties tijdens een honderden kilometers lange fietstocht over het relatief onbekende eiland Kyushu. De voetnoten in het levendig, en met vlagen humoristisch, geschreven Deshima geven aan dat er aan bronmateriaal geen gebrek is. Sey maakte gebruik van talloze bronnen; van artikelen, boeken en afbeeldingen tot brieven, dagregisters, lijsten, akten en rapporten die zijn opgenomen in het omvangrijke Deshima-archief van het Nationaal Archief. Hierdoor sluipt er soms wat herhaling in het boek, maar storend is het niet. Door de tekst heen lopen Seys persoonlijke ervaringen op Deshima waar behalve een openluchtmuseum nu nog weinig idyllisch van over is: ‘Waar ooit een sloot Deshima scheidde van de stad, stroomt nu een rivier. Geronk en gesnerp. Rechts van mij passeert een paarse tram (…) Deshima is een schim van wat het ooit was.’

Ondanks de hoeveelheid informatie blijft Deshima luchtig van toon. Sey wisselt vlot tussen persoonlijke ervaringen en de feiten die ze uit de archieven heeft gedestilleerd. Dit maakt het boek toegankelijk voor een brede groep lezers. De hoofdstukken zijn relatief kort en behandelen telkens één onderwerp. Van tuinen op Deshima en de rol van muziek, tot begrafenissen, slaafgemaakten en het traditionele Suwa-feest. Al vroeg in het boek zet Sey de overtuiging dat Nederland als enige land handel voerde met Japan in perspectief: ‘Japan onderhoudt veel omvangrijkere handels- en culturele contacten met China dan met Nederland, en in enige mate ook met Zuidoost-Azië.’ Veel aandacht in het handboek gaat uit naar Duitse geneesheer Philipp Franz von Siebold wiens verblijf op Deshima zich kenmerkte door een buitengewone interesse in de Japanse cultuur, maar ook een onverbiddelijke verbanning uit zijn favoriete land. Als belangrijke schakel in de wisselwerking tussen Nederland en Japan is zijn nalatenschap tegenwoordig verzameld in het Japanmuseum SieboldHuis in Leiden. Door middel van uitgeschreven persoonlijke notities, lijsten met bezittingen en hartverscheurende brieven geeft Sey een rijk beeld van het leven op een extreem geïsoleerd en gecontroleerd eiland waar men een thuis maakte en zich verwonderde, maar soms enkel verlangde naar een simpele stip aan de horizon.

Deze recensie verscheen eerst op www.elineschrijfthier.nl