Opnieuw stelt Littell ernstig teleur

Met enige aarzeling kocht ik dit boek. De eerste roman van Littell (1967), De Welwillenden, vond ik verbluffend, briljant en onvergetelijk. Maar de opvolger, Een oude geschiedenis, was ronduit beroerd en weerzinwekkend. Wat ga ik dit keer aantreffen?
In dit boek onderzoekt hij samen met fotograaf Antoine d’Agata het Oekraïne van Babi Jar, waarover Anatoli Koeznetsov zo’n waanzinnig boek schreef maar natuurlijk kom je dan onmiddellijk in een confrontatie met het huidige Oekraïne dat zucht en steunt onder de gesel van Poetin, een van de gevaarlijkste gekken die momenteel het wereldtoneel beheersen.
Wat als eerste opvalt is de naam van de vertaalster op de voorkant van het boek: Jeanne Holierhoek die ook betrokken was bij de vertaling van De Welwillenden. Hulde aan de uitgever, dit zou standaard moeten gebeuren. Een voorwoord over de toegepaste spelling wordt ondertekend door een zekere J.L. Geen idee wie daarachter schuil gaat.

Het boek is opgebouwd uit 222 korte notities. In de tekst is sprake van een ‘koergan’. Er wordt tot mijn ontstemming geen noot aan gewijd. Het blijkt een grafheuvel zijn, zo lees ik elders. Ook cursief gedrukte woorden als ‘kybytka’ en ‘kompromat’ ondergaan hetzelfde lot. Ook ‘Kyivian Rus’ moet ik zelf maar opzoeken, kennelijk veronderstellen schrijver en vertaler dat iedereen die termen wel kent. Er zullen nog vele termen de revue passeren waarvan we geen idee hebben waarop ze betrekking hebben.

Ik ben nu 65 pagina’s in dit boek gevorderd en ik kom er vooral zinledige zinnen als deze in tegen: “We passeerden het verlaten instituut, helemaal in de hoogte aan onze rechterkant, en op de kam links verhief zich de massale flat in aanbouw, dan kwamen er nog wat andere recent gerealiseerde flatgebouwen, met meer in de laagte een serie privégarages en loodsen voor autoreparaties”. Waarom zou ik dit moeten of willen weten en waarom staat hier ‘de massale flat’ als er noch hiervoor, noch hierna naar verwezen wordt?

Dan is het 24 februari 2022, Poetin valt Oekraïne binnen. Maar ook hier presenteert Littell ons louter topografische verkenningen. Geen diepere analyses of een bijzonder gezichtspunt. Wel veel beschrijvingen van gewelddadigheden door de Russische soldaten.

Ik heb met mezelf afgesproken dat ik van ieder boek waaraan ik begin tenminste honderd bladzijden lees. Als ik, aangekomen op pagina 100, nog steeds niet gegrepen ben door een tekst mag ik het boek wegleggen. En dat is precies wat ik met dit boek ga doen, opnieuw hevig teleurgesteld door Jonathan Littell. Op de achterflap lees ik, woorden van de uitgever, dat dit boek ons dwingt onder ogen te zien wat de gevolgen zijn als we niet in het reine komen met het verleden. Maar ik heb geen relatie gezien tussen de eerste tachtig pagina’s die vooral over Babi Jar gaan en het Oekraïne van vandaag, zo schandalig belegerd door de bendes van Poetin. Over Babi Jar heb ik veel gelezen, het boek van Anatoli Koeznetsov is in alle opzichten onovertroffen. Ook zag ik de documentaire Babi Jar, context van Sergei Loznitsa. Nee, in het reine met het verleden komen we niet. Excuses maken we doorgaans pas eeuwen nadat gruwelijkheden zich voltrokken en je kunt je in gemoede afvragen wat zulke excuses dan nog voorstellen. Ik ben altijd vol lof geweest over de Vergangenheitsbewältigung van de Duitsers maar nu lijkt het alsof ze tachtig jaar na de verschrikkingen van de nazi’s zo geobsedeerd zijn met hun eigen veleden dat ze het niet op kunnen brengen Israël aan te spreken op genocide en etnische zuivering. De Duitse regering verzet zich tegen het voorstel het verdrag tussen Israël en de EU op te zeggen omdat “Israël een echte democratie, de enige in het Midden Oosten is”. Waar is de kritische zin gebleven? En à propos, over in het reine komen met het verleden gesproken: hoe beoordelen we in het licht van deze vraag het gedrag van de moderne jood die genocide en etnische zuivering op de Palestijnen pleegt nadat hun voorouders door de nazi’s massaal werden uitgeroeid?

Terug naar dit Een ongemakkelijke plek van Jonathan Littell en Antoine d’Agata. Misschien dat ik iets dichter bij hun bedoelingen zou zijn gekomen, had ik het boek uitgelezen. Maar al deze topografische verkenningen kunnen me eenvoudigweg niet boeien. Ook de fotografie van d’Agata vermocht geen indruk te maken. Ik zou graag van een andere lezer horen waarom hij of zij dit boek nu juist wel apprecieerde. Bij mij staat het boek weer terug in de kast.

Enno Nuy
Juli 2025