Jouw gezicht morgen: trilogie van de buitencategorie van een onderschatte meesterauteur

Toen ik op 9 oktober aan het laatste boek van deze trilogie begon, vernam ik dat de Hongaarse auteur Krasznahorkai de Nobelprijs van literatuur had gewonnen. Tot mijn mijn schaamte moet ik bekennen nooit iets van deze auteur gelezen te hebben. Naar we, naar aanleiding van recensies, mogen aannemen is hij een zeer begenadigd schrijver, die prijs alleen al verdient door zijn naam foutloos te schrijven. Diep in mijn hart denk ik dat onze landgenoot Cees Nooteboom hem ook verdiend zou hebben maar vooral spijt dat Javier Marias, die in 2022 overleed hem nooit gewonnen heeft. Alleen deze fantastische trilogie zou meer dan genoeg reden geweest zijn om hem deze eer te gunnen..

Het is misschien een heel vreemde vergelijking maar tot ik het vuistdikke : “Jouw gezicht morgen” las waren er drie dingen waaraan ik meteen moest denken: de film minority report van Steven Spielberg waarin getracht wordt misdaad te ontdekken voordat die gepleegd, ik dacht ook meteen aan het boek: “ Zen en de kunst van het motoronderhoud “van Robert M Pirsig dat een een motortocht van vader en zoon beschrijft maar aanleiding is voor een filosofische verhandeling over kwaliteit en levensvragen en tenslotte moest ik denken aan het boek Austerlitz van Sebald waarin via persoonlijke verhalen met afbeeldingen een reis naar het persoonlijke leven en de oorlogstrauma s van de hoofdfiguur plaats vindt.

Spaanse burgeroorlog ettert door tot in het heden

Het is heel lastig een soort samenvatting te geven van dit heerlijke maar complexe boek, daarom puntsgewijs wat thema s

De hoofdfiguur:Jacobo of in het Engels Jack neemt “een time-out in zijn huwelijk en verruilt woonland Spanje voor Londen
Via zijn universitaire contacten komt hij terecht bij een organisatie die deel uitmaakt van de geheime dienst en probeert gedrag en mogelijk wangedrag van mensen te voorspellen
Zowel de de vader van de hoofdfiguur alswel zijn uiteindelijke baas in het Verenigd Koninkrijk hebben forse littekens uit de Spaanse burgeroorlog. Die werken tot op het heden en beïnvloeden Deza
Al kabbelend en mijmerend ontdekt de hoofdfiguur hoever hij wil en kan gaan in bepaalde situaties alhoewel hij de gave heeft anderen te interpreteren valt het wat betreft zijn eigen toekomstige gedrag
Het uitgangspunt lijkt een detective met een paranormaal randje. De hoofdfiguur, Deza, is een interessante medewerker voor de geheime dienst omdat hij een bijzonder talent heeft:het “interpreteren “van mensen zo zegt diegene die hem aanneemt:
“Luister, Jacobo, volgens Toby bezit jij de zeldzame gave in de mensen te zien wat zij niet eens in staat zijn in zichzelf te zien, of niet plegen te zien. Of, als ze het wél zien of in 'het oog krijgen, weigeren ze onmiddellijk het te zien: de steekvlam maakt hen eenoogig en daarna bekijken ze zichzelf alleen nog maar met hun blinde oog. Mensen te kunnen doorzien, direct, zonder inmengingen en zonder scrupules, niet goedwillend en niet kwaadwillig, zonder inspanning, hoe zal ik het zeggen, zonder vooringenomenheid en zonder aanstellerij, is een gave die tegenwoordig uiterst zeldzaam is en die steeds minder vaak voorkomt.” Jouw gezicht morgen pag 167)

Het eerste boek van deze trilogie gaat vooral over de eerste kennismaking van de hoofdfiguur met zijn nieuwe werk en vooral zijn werkgevers. Met name Sir Peter Wheeler (waarvoor de historicus en Spanje-kenner. Sir Peter Russel model stond) integreert Jacco. Door de verhalen van Wheeler wordt hij als het ware van buitenuit geconfronteerd met de geschiedenis van zijn eigen land en herinnert zich de verhalen van zijn vader erover maar dan door de ogen van een ander. Erg sterk vond ik de passages en afbeeldingen over geheimen, oorlogscommunicatie propaganda. Je wordt meegezogen in een sfeer waarbij elk woord, elke “slip of the tongue” verkeerd kan uitpakken en mogelijk kan leiden tot verraad en de dood van een ander. Men zou nooit iets moeten vertellen, noch gegevens moeten verstrekken, noch geschiedenissen aandragen

Vertellen is bijna altijd een geschenk, zelfs wanneer het verhaal gif behelst en toedient'

Een interessant detail is dat hoofdfiguur Deza tijdens een logeerpartij bij Wheeler op zoek naar boeken over de Spaanse burgeroorlog diens bibliotheek raadpleegt en op de trap een bloedspat vindt en in de foute veronderstelling dat hij de vlek gemaakt heeft deze probeert weg te werken. Dit gegeven komt in het slotdeel terug.
In de tussentijd interpreteert Deza allerlei mensen zonder feedback te krijgen of hij het goed doet of niet. Nooit krijgt hij te horen of hoe zijn interpretaties gebruikt worden. Kortom hij doet zijn werk maar hij mist elke context.
Boek 1 eindigt met een soort cliffhanger” Wie is de mysterieuze vreemde die aanbelt?

In boek twee krijgt de lezer het” boze gezicht van de organisatie te zien, maar ook zelf bezondigt Deza zich aan dubieuze praktijken door te proberen een familielid van een collega subjectief te beoordelen. Dit tweede boek beschrijft tot in detail een avond in een discotheek. Door op verzoek van een collega zijn directe chef Tupra verkeerd voor te lichten wordt Deza min of meer gedwongen om mee te gaan naar een” discotheek om als “chapperone “te dienen voor een aanwezige dame. Doordat hij daarin niet helemaal slaagt wordt hij getuige hoe directe chef Tupra met zeer harde hand orde op zaken stelt.

Het gif dient zich aan: in de greep van angst en geweld

Hoe Deza reageert op dit geweld wordt geïllustreerd in het volgende citaat:” 'ik wilde het niet, het was niet mijn bedoeling, ik had er geen deel aan en stond erbuiten, ik maakte
die keus niet, wat kan ik eraan doen dat die weerzinwekkendheid en dat geweld dat ik zelf veroorzaak, of dat ik niet heb belet, zich voordeden...’ Dat denkt de dromer en dat denken we allemaal en wie heeft dat niet gedaan, zo af en toe. Maar zolang het waanidee aanhoudt hebben we er baat bij, in plaats van het voortijdig af te breken kunnen we het beter alle tijd geven zodat het geloofd wordt.”( Jouw gezicht morgen pag 425

In dit hoodstuk zit merkwaardig genoeg (het boek is voltooid in 2007) een soort verwijzing naar wat we nu woke noemen. “En ik weet het niet, maar tegenwoordig heeft men de neiging kinderen op te sluiten in een luchtbel van verdwazend geluk en valse vredigheid, men wil ze zelfs niet in contact laten komen met wat verontrustend is en voorkomen dat ze de angst leren kennen en zelfs weten dat die bestaat, ik geloof dat er mensen zijn die kinderen gecensureerde, verwaterde of zoetsappige versies van de klassieke sprookjes van Grimm en Perrault en Andersen te lezen geven of voorlezen, ontdaan van alle duistere en wrede aspecten, wie weet zelfs van alle ergernis en bedrog. Vanuit mijn optiek een enorme stompzinnigheid. “
Hiermee neemt Marias postuum stelling in een discussie die nu in alle hevigheid woedt

In het slotboek wordt Deza meegenomen naar Tupra s woning om allerlei extreem gewelddadige videos te bekijken. Het wordt Deza duidelijk dat zijn leugen om een collega uit de brand te helpen doorzien is en dat hij onderdeel is van een clupje mensen dat geweld als middel hanteert om te intimideren en ze gebruiken “de minste van twee kwaden- redenering om die te rechtvaardigen.
Die redenering wordt geïllustreerd in het volgende citaat:. Tupra was een van die mannen die duidelijk herkenbaar zijn, die er altijd zijn geweest en die ik ook in mijn tijd heb ontmoet, er zijn er altijd zoveel. Mannen die'zichzelf rechtvaardigen met de woorden: ‘Het was noodzakelijk en daardoor heb ik erger kwaad voorkomen, of dat geloofde ik; anderen zouden hetzelfde hebben gedaan, alleen zouden ze veel wreder zijn geweest en meer schade hebben aangericht. Ik heb één man gedood om te voorkomen dat er tien werden gedood, ik heb er tien gedood om te voorkomen dat er honderd werden gedood, ik heb geen straf maar eerder een beloning verdiend.’ Of een van degenen die antwoorden: ‘Het was noodzakelijk, ik verdedigde mijn God, mijn koning, mijn vaderland, mijn cultuur, mijn ras, mijn vlag, mijn legende, mijn taal, mijn klasse, mijn ruimte; mijn eer, mijn naasten, mijn brandkast, mijn portemonnee en mijn sokken. Kortom, ik was bang' (jouw gezicht morgen pag 552)

Minste van twee kwaden

Nauwelijks bekomen van de schrik gaat Deza naar Spanje om zijn kwakkelende relatie nieuw leven in te blazen. Als hij vermoedt dat zijn (ex)vrouw door haar nieuwe minnaar mishandeld wordt komt hij voor de keuze te staan of hij het geweld dat hij ervaarde ook op anderen wil toepassen.
Het boek komt tot een ontknoping tijdens gesprekken met zijn vader en met Wheeler waardoor mysteries gedeeltelijk of geheel ontsluierd worden

Door de filosofische uitweidingen, de rijke thematiek de spanning en de grandioze taal, de eruditie en de gedurfdheid om heilige huisjes om te trappen is deze trilogie een van de beste boeken die ik ooit las.

Nog een laatste opmerking tussen feit en fictie: in het boek heet de oudere academicus Peter Wheeler. In het voorlaatste hoofdstuk staat een foto van deze Wheeler waarin duidelijk de bekende Spanje deskundige Sir Peter Russel kunnen herkennen. In een blog van Marias uit 2006 schrijft hij een “ in memoriam voor Peter Russel en draagt zijn trilogie ook aan hem op.