Zoektocht naar de liefde voor je kind

Jagersmaan, de nieuwe roman van Jan Vantoortelboom (1975), begint ijzersterk:

“Ineens staat ie voor m’n neus; ‘k viel bijna achterover van ’t verschot. Hij komt zomaar via de achterdeur binnen, de smoelentrekker. ’t Spek knettert in m’n pan.” ( …) Hij loert naar ’t spek; hij krijgt niks. Na wat hij over m’n zoon heeft gezegd kan ik hem nog maar moeilijk verdragen.”

Meteen stelt de lezer zich vragen, heeft de schrijver je te pakken, word je het verhaal van Maria en haar zoon Victor Vanheule ingezogen.

Victor Vanheule is een personage dat ook in de eerste twee romans van Vantoortelboom voorkwam. In Jagersmaan is Victor hoofdpersonage geworden. Hij is veranderd, stiller geworden na zijn terugkeer uit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog. Hij heeft Angela, die ‘zot op hem is’, maar al getrouwd is, zwanger gemaakt. Dat is een schande. Hij kan voor zijn dochter Anna dus niet echt een vader zijn. Maria stuurt hem met de boot weg om in Amerika een nieuw bestaan op te bouwen. Hij wordt tegen zijn zin onderweg geronseld voor de IRA, springt overboord en spoelt aan in Ierland. Daar woedt de Ierse Burgeroorlog. Het is 1922. Hij is in zijn tweede oorlog verzeild geraakt. Victor weet steeds uit de handen van de IRA te blijven. Op het platteland ziet hij dat een onderwijzer geëxecuteerd wordt. Hij redt diens dochtertje Kitty en samen proberen ze te overleven, gaan ze op zoek naar een nieuwe toekomst in het straatarme Ierland. Het lijkt of hij zijn gemiste vaderschap toch kan compenseren. 

In het verhaal is sprake van een dubbel perspectief. Victor wordt neergezet vanuit het perspectief van een alwetende verteller. Maria moet zich zonder haar zoon door het leven zien te slaan en vertelt haar verhaal vanuit een ik-perspectief. Het verhaal kent een constante, natuurlijke afwisseling van actiemomenten, flashbacks en reflectiemomenten. Daardoor blijft er een mooie spanningsboog. De personages zijn levensecht.

Victor moet steeds kiezen. Bijvoorbeeld tussen de gewelddadige IRA en de Vrijstaat die naar een geleidelijke onafhankelijkheid streeft. Het grote thema is echter de liefde van een ouder voor zijn kind. Van Maria voor Victor. En van Victor voor Anna, zijn natuurlijke dochter, en voor Kitty die hij een goede toekomst wil geven. 

"Het is goed om een kant te kiezen, anders ben je maar alleen op de wereld."

Op een gegeven moment raken Kitty en Victor verzeild op het Samhain-feest, het feest van de Jagersmaan. Dat is het feest van het nieuwe begin, waarop je het verleden loslaat en je richt op de toekomst. Op het feest worden ook de doden vereerd.

"Het is de nacht van de feeën en de geesten van de doden. Dan komen ze voor even terug naar ons, want de deur tussen hemelen aarde staat op een kier."

Victor heeft ook een heel gevoelige, zachte kant. Dat toont hij steeds in de omgang die hij met zijn dochter Anna en Kitty heeft. Vantoortelboom doet dat uiterst subtiel door het zakdoekje van Anna te gebruiken dat Victor altijd bij zich draagt. Hij ruikt eraan en als het Kitty te veel wordt, geeft hij haar het zakdoekje om het gezicht schoon te maken. 

Stilistisch valt er enorm veel te genieten. Vantoortelboom weet emoties en ervaringen  heel plastisch en poëtisch te verbinden met de natuur. Als Maria voor de tweede keer op de koffie gevraagd wordt bij de man bij wie ze een kriebel in haar buik voelt, schrijft hij: 

”Hij nodigt haar weer op de koffie. Twee koolwitjes jagen elkaar na en maken cirkels om onze hoofden.”

Verder staat het boek vol met pareltjes van metaforen. Ze zijn vaak met veel gevoel voor detail geschreven, zoals wanneer bruine suiker in de karnemelk gestrooid wordt:  

“De suiker smolt traag in uitdijende vlekjes, alsof de karnemelk onder de zomerse sproeten zat.”

Dan zijn er nog de typisch (West-)Vlaamse woorden die de taal doen zingen, zoals de dakpannen die als het waait ‘ruttelen’. 

In Jagersmaan wordt de verbeelding van de lezer aan het werk gezet in een overtuigend en meeslepend verhaal. Pure schoonheid!