Tijdloze en scherpe blik op het streng gereglementeerde Saudi-Arabië

Bijna twintig jaar voor Hilary Mantel het grote succes kende met de eerste twee delen van de Cromwell-trilogie (zowel “Wolf Hall” als “Het boek Henry” werden met de Man Booker Prize bekroond) schreef ze “Acht maanden in de Gazastraat”, geïnspireerd door haar eigen ervaringen als expatvrouw in Saudi-Arabië.
Frances Shore (het alter ego van Hilary Mantel) en - in iets mindere mate - haar man Andrew vormen de duidelijke hoofdpersonages van “Acht maanden in de Gazastraat”. Frances is een nieuwsgierige, zelfbewuste en doortastende jonge vrouw, gezegend met de nodige zin voor (zwarte) humor – niet bepaald eigenschappen die in het streng gereglementeerde en uiterst conservatieve Saudi-Arabië tot aanbeveling strekken. In het islamitische land kan ze haar beroep (cartografe) niet uitoefenen. Omdat ze zich nauwelijks op straat kan wagen zonder het risico te lopen voor prostituée uitgemaakt te worden, is ze veroordeeld het grootste deel van haar tijd binnenshuis door te brengen. Haar de facto gevangenschap in de donkere kamers van haar appartementsgebouw – waar ze weinig meer om handen heeft dan haar omgeving te observeren - heeft een verlammend effect en doet haar geleidelijk aan transformeren in een passiever, eenzamer en vervreemd individu. Ook lichamelijk ondervindt ze allerlei kwalijke effecten als de opgekropte woede zich beetje bij beetje opstapelt. Andrew kent een minder uitgesproken evolutie maar geleidelijk aan laat hij zijn te grote focus op het materiële wat varen en stelt hij zich meer begripvol op ten aanzien van zijn echtgenote.
De omgang van Frances met haar moslima-buurvrouw biedt Hilary Mantel de mogelijkheid om verder scherp te stellen op de cultuurverschillen en de resulterende cultuurclash. Er ontstaat een bepaalde vorm van vriendschap tussen beide vrouwen maar vertrouwen ze elkaar echt? Door de niet-Westerse ogen van Yasmin wordt het voor ons soms moeilijk te begrijpen perspectief van een moslima uitgewerkt. Zij lijkt gaandeweg radicaler in de leer te worden, maar naast zuiver religieuze motieven lijken ook andere drijfveren aan de basis hiervan te liggen (frustratie door gebrek aan waardering, het zich afzetten tegen haar echtgenoot en schoonmoeder, ..).
Afgezien van de - voornamelijk technologische - evoluties van de afgelopen dertig jaar (internet, sociale media en mobiele telefonie), biedt deze roman een vrij tijdloze en scherpe blik op het streng gereglementeerde Saudi-Arabië en dit hoofdzakelijk vanuit het perspectief van een Westerse expatvrouw. Deze recente ontwikkelingen hadden Frances misschien een iets comfortabeler verblijf in Saudi-Arabië kunnen bezorgen en haar (alhoewel voornamelijk virtueel) minder eenzaam doen voelen. Ook op stilistisch vlak en vermoedelijk mede dankzij de prima vertaling merk je nauwelijks dat het boek dertig jaar oud is.
Vooraf leek “Acht maanden in de Gazastraat” mij een intrigerend boek, waarin Hilary Mantel – geïnspireerd door haar eigen ervaringen als expatvrouw - een tijdloze en scherpe blik biedt op het streng gereglementeerde Saudi-Arabië en de resulterende cultuurclash. Op basis van het leesfragment sprak de meesterlijke, elegante en tegelijk zeer realistische schrijfstijl en de opbouw mij in ieder geval aan. Ook verwachtte ik dat deze roman met het psychologisch drama, de zwarte humor en de tevens aanwezige thrillerelementen vermoedelijk heel wat leesplezier zou bieden.
Na het lezen heeft de roman mijn verwachtingen grotendeels ingelost. “Acht maanden in de Gazastraat” stelt scherp op het culturele/politieke thema. Hoofdzakelijk door de Westerse ogen van Frances maar ook door de niet-Westerse ogen van Yasmin (alhoewel ook zij geen autochtoon is) wordt deze maatschappijstudie uitgewerkt. Daarnaast heeft het boek inderdaad ook een “thrillerrandje” waarbij het voor mij niet geheel duidelijk is welke dreigingen reëel en welke een product van de eigen verbeelding zijn. Vermoedelijk heeft Hilary Mantel dit effect bewust nagestreefd, ook al omdat de omgeving van Frances deze dreigingen steevast tracht te weerleggen.
En hoewel het boek nu bijna 30 jaar oud is - en dus geschreven werd vele jaren voor ze het grote succes kende met haar historische romans – is het ook in dit vroege werk reeds duidelijk dat een groot schrijfster aan het woord is. Persoonlijk vond ik “Wolf Hall” wel nog een sterker staaltje van haar talent dan “Acht maanden in de Gazastraat”. Ze heeft haar elegante, realistische, zintuiglijke, beeldende, bijna filmische schrijfstijl, met aandacht voor psychologisch drama en flarden (zwarte) humor doorheen de jaren duidelijk nog verder geperfectioneerd.