Maak de weg vrij naar je eigen leven.

De kleindochter - Bernhard Schlink
Maak de weg vrij naar je eigen leven.
Kaspar, een boekhandelaar uit Berlijn, moet na de dood van zijn vrouw Birgit haar werkkamer opruimen Na weken van uitstel gaat hij toch achter haar bureau zitten. Daar vindt hij een manuscript. Kaspar leest het en duikt in haar verleden. Welke geheimen doemen er op?
Birgit is destijds uit Oost Berlijn gevlucht om met Kaspar samen te leven. Zij wilde absoluut niet in het Oosten blijven. Zij wilde vrijheid, leven, ze wilde de hele wereld.
Birgits verleden wordt door het lezen van dit manuscript voor Kaspar ontrafeld.
“… toen had ik moeten vertellen wat er met mij was… maar ik legde het in de kamer van de vergetelheid… ik huilde de deur op slot… de inhoud vergeet ik liever… ik schrijf over mijn dochter… over het verlangen naar haar…”(p.78-79)
Wat moet Kaspar doen na het lezen van deze memoires? Op zoek gaan? Die dochter vinden? Waar? Hoe? De vriendin van Birgit woont nog in hetzelfde dorp, zij wist van de zwangerschap. Via haar krijgt Kaspar aanwijzingen. De dochter is direct na de geboorte ondergebracht bij haar verwekker. Beslist tégen de wens van Birgit in! Daar geven ze haar de naam Svenja. Ze komt in een rechts radicaal milieu terecht. De relatie tussen deze ‘ouders’ en hun ‘dochter’ is slecht.
Tijdens haar puberteit gaat Svenja zwerven. Ze komt bij rechts-radicale groeperingen terecht. Ze is een rebel! Zij wilde kapot maken, choqueren, rebelleren! Maar ze is wel ‘echt’.
Kaspar achterhaalt het adres. Onder vier ogen spreken met Svenja lukt niet. Haar man Björn is dominant, hij eist erbij aanwezig te zijn. Kaspar confronteert het gezin van Svenja met de waarheid.
De sfeer in Svenja’s huis ademt overal ‘rechts-radicaliteit’ uit. Rudolf Hess prijkt aan de wand. Dochter Sigrun is door de nazi-opvattingen van pa besmet, geïndoctrineerd.
Kaspar komt met een (zelf bedacht) testament aan. Er is geld, op voorwaarde dat de kleindochter Sigrun geregeld bij hem komt logeren. Pa Björn heeft geld nodig, hij gaat knarsetandend akkoord.
Waarom wil Kaspar dit zo graag? Wat is zijn doel? Wil hij haar moreel en intellectueel redden? Sigruns ziel?
Tijdens de bezoeken komen de opvattingen van Sigrun ter sprake, niet ter discussie. Kaspar doet alles om haar niet het gevoel van de mindere ten opzichte van de westerling te geven. Haar opvattingen wil hij wel bestrijden. Hij wikt en weegt, wat wel te zeggen, waar niet op in te gaan. Hij doet het soms impliciet, ook expliciet.
Sigrun wil naar Ravensbrück, daar gaat ze alleen ‘op pad’. Ze wil haar ‘held Grese’ zoeken. Grese die de hyena van Ravensbrück wordt genoemd. Sigrun ziet wat ze wil zien. Tegen Kaspar zegt ze:
“… als je goed luistert en kijkt, zie je dat het anders zat… kijk naar de gezichten van de bewaaksters… het zijn goede gezichten …”(p.259)
De gesprekken met Kaspar doen Sigrun wel nadenken, ze zetten ook Kaspar aan tot reflectie. Hij voelt de indoctrinatie van Sigrun, hij kan op heel veel manieren haar opvattingen onderuit halen, doet dat niet. Hij luistert naar haar argumenten en zwijgt vaak. In dit soort fragmenten lees je de spanning die er bij Kaspar leeft, je leest niet over de twijfels van Sigrun, die is wel heel volgzaam naar haar ouders. Of..? Sigrun zegt:
“… het is fijn bij je Kaspar, al moet het hier altijd jouw waarheid zijn en mag het nooit de mijne zijn…” (p.266)
Sigrun is een slimme meid! Als ze de vleugel van Birgit ziet, pingelt ze wat, heeft ze aanleg? Kaspar biedt haar pianoles aan en veel westerse ervaringen in muziek, lteratuur (ze mag uit de boekwinkel meenemen wat ze wil) , uitstapjes, vakantie…
Sigrun denkt meer na, dan Kaspar vermoedt. Ze neemt een boek mee ‘Mijn weg’. Dit handelt over een jonge vrouw die afscheid neemt van haar extremistische ouders en het rechtse milieu waarin ze is opgegroeid.
Björn vindt dit boek! Is dit het einde van de omgang? Kaspar reageert niet met een verontschuldiging, hij verraadt Sigrun niet. Hij blijft respectvol, zwijgt. Hij gaat en niemand zegt iets.
Het Oosten is bezig met zijn onverwerkt verleden, tegen deze politieke achtergrond speelt de roman zich af. Het grote verhaal illustreert het kleine verhaal van Kaspar en Sigrun.
Dat Sigrun op haar moeder Svenja lijkt is buiten twijfel.
Lukt het Kaspar het contact te herstellen, lukt het Sigrun Kaspar te accepteren?
Een prachtige roman, het leest vlot weg, is goed gecomponeerd, een roman die boeit en je bezig blijft houden. Maar ook een roman die je laat reflecteren op je eigen opvattingen. Zeker lezen!