Amper actie, maar bijzonder veel sfeer

Reeds in 1938 publiceerde de in Utrecht wonende Clara Klaver (1899-1972) onder het pseudoniem Clare Lennart de roman Huisjes van kaarten. Eerder had ze al indruk gemaakt met de romans Avontuur en Mallemolen, maar echt algemeen bekend werd ze pas later omdat ze tot tweemaal toe – in 1949 en 1955 – het Boekenweekgeschenk mocht schrijven. Geen handvol schrijvers viel die eer tot nu toe te beurt, en alleen Hella S. Haasse overtrof hen met drie bijdragen. Toch voorspelde Lennart dat ze na haar dood snel vergeten zou worden. Koen Vergeer, die een nawoord schreef bij de nieuwste uitgave van Huisjes van kaarten, haalt dit aan, samen met het gegeven dat Lennart gelijk kreeg. Vergeer wijt het aan de dromerige vrouwelijke personages die de nieuwe generatie, feministische en zelfbewuste vrouwen, niet meer aanspraken. Maar misschien is een kentering op komst. In 2017 publiceerde Petra Teunissen immers een biografie van Clare Lennart en nu is Huisjes van kaarten opnieuw uitgegeven in de serie LJ Veen Klassiek.    

Lennart voert in dit boek een schrijfster op, Therese Lucia Landolf, die boven de kruidenierswinkel van mijnheer Godefroy komt wonen. Landolf is een beetje de weg kwijt na de dood van haar geliefde en hoopt hier rust te vinden. De winkel bevindt zich aan de Steenweg in Utrecht, die ‘loopt van C. en A. tot in de middeleeuwen.’ Enige tijd later wordt ook de etage boven de hare verhuurd, aan Marcelle, een zwangere dame van rond de veertig, en haar achtentwintigjarige man Buby. Landolf observeert en registreert. Ze ziet wat er in de straat gaande is, wat er bij mijnheer Godefroy in huis en in de winkel gebeurt, en hoe het huwelijk van Buby en Marcelle ongunstig evolueert. Landolf etaleert een ongezien oog voor detail voor haar omgeving, en beschrijft deze voornamelijk via indrukken zoals geur, kleur en geluid. Dromerig, zo wordt het personage genoemd, en dat definieert ook exact hoe het boek zich laat lezen.    

Lennart laat het boek aanvangen in 1936, wanneer ze zelf rouwt om de dood van haar minnaar. Ze woonde ook aan de Steenweg. In dat opzicht is Huisjes van kaarten helemaal autobiografisch. De beschrijvingen van de straat zijn even accuraat als wat een foto zou tonen. De cover, die een bewerkte ansichtkaart is uit die periode, toont dan ook wat Landolf/Lennart zag terwijl ze dit neerschreef. De personages en gebeurtenissen zijn fictief, maar niet helemaal, want Lennart stond erom bekend dat haar personages erg herkenbaar waren voor intimi. Dat zowel Landolf als de jonge Claartje die in het boek voorkomt, eigenschappen hebben die van Lennart zelf afkomstig zijn, valt niet te ontkennen. Ook Lennarts zus en vader zijn in sommige personages of anekdoten onmiskenbaar terug te vinden.    

De hoofdstukken volgen elkaar chronologisch op maar lijken weinig met elkaar gemeen te hebben. Ze beschrijven losse gebeurtenissen uit het leven van de reeds genoemde en nog andere personages. De achtergrond is vrij statisch, de Steenweg wordt zelden verlaten. Ook in wat gebeurt, is weinig dynamiek terug te vinden. De ene impressie volgt de andere op. Lennart beschrijft wat haar personages voelen, ruiken, denken, en laat veel van hun handelen onbeschreven passeren. Het is dan ook perfect te begrijpen waarom Lennarts boeken impressionistisch genoemd worden.    

Voor een boek uit 1938 bevat het bijzonder opvallende moderne elementen. Alhoewel de eerste feministische golf in deze periode naar zijn einde liep, was de omvang ervan vrij beperkt gebleven en waren eerdere verworvenheden alweer deels teruggedraaid. Van seksuele vrijheid was al helemaal geen sprake. Maar in Huisjes van kaarten zijn de vrouwen toch heel vrijgevochten en Lennart schrijft heel vrijuit over seks. Het zijn vooral de mannelijke personages die zich conservatief gedragen. Er gebeurt al met al niet erg veel in dit boek, maar wie houdt van de sfeer van het interbellum en daarvan wil doordrongen worden, haalt met dit boek een geslaagde ambassadeur in huis.