Een intrigerende Atwood … alweer

In een apocalyptische maatschappij in een erg nabije toekomst vinden we Sneeuwman terug. Zijn ware naam is Jimmy maar die gebruikt hij niet meer. In de wereld waarin hij opgroeide was zowat alles maakbaar geworden. Nieuwe diersoorten werden gecreëerd om aan behoeften, zoals voedselvoorziening, te voldoen, maar ook het ontwerp van nieuwe virussen was geen enkel probleem meer. Met een van die virussen, ontworpen door Sneeuwmans vriend Crake, liep het fout. Nu, na de pandemie, weet Sneeuwman niet eens of er nog andere mensen dan hijzelf overgebleven zijn. Hij treurt om de dood van Crake, en om die van hun beider vriendin Oryx. Terwijl hij probeert te overleven, reconstrueert hij in zijn herinneringen wat er gebeurd is.

Is Margaret Atwood (1939) voorstellen nog nodig? Het dystopische Het verhaal van de dienstmaagd is zo alom bekend dat de meeste lezers er allicht minstens van gehoord hebben, de film misschien gezien hebben, de graphic novel ervan gelezen hebben, de opera zijn gaan kijken, de tv-serie hebben ontdekt, of reikhalzend uitkijken naar het vervolg ervan dat nog in 2019 eindelijk, na bijna 35 jaar, zal verschijnen. Maar Atwood is meer dan alleen dit boek en haar uitgebreide bibliografie omvat niet alleen futuristische romans. Toch is ook Oryx en Crake er een van dit type en oogstte ze er sinds de publicatie in 2003 bijzonder veel succes mee. Het is het eerste deel van wat later bekend werd als de MaddAddam trilogie. Dit eerste deel werd vertaald door Tineke Davids.

Voor de uitwerking van de maatschappij uit Oryx en Crake heeft Atwood uitsluitend gebruikgemaakt van technologie die reeds haalbaar is of al in gebruik. In het boek komen meerdere diersoorten voor die gecreëerd zijn, zoals varkuiven (die in de Engelse versie pigoons heten, wat toch heel wat beter bekt), wolvijnen of slatten. Wij hebben ze nog niet, maar er wordt aan gewerkt. Een laboratoriummuis met een menselijk oor op de rug of een fluorescerende slak zijn al gemaakt. Een steeds groter percentage van onze voeding is kunstmatig, en aan geneesmiddelen op basis van in labo’s gemaakte virussen of bacteriën, wordt ook gewerkt. In het boek is het er allemaal al volop en Atwood heeft onze toekomst maar een klein beetje verder moeten doortrekken om het punt te bereiken waarop het foutliep. Ze heeft zichzelf de vraag gesteld wat er zou kunnen gebeuren als we verder doen zoals we bezig zijn. Meer nog dan het verhaal zelf, is het besef dat haar toekomstvisie zo erg dichtbij en mogelijk is, een griezeligmakende factor.

Atwood is een ervaren verteller die haar lezers een boek in kan zuigen zonder dat ze meteen duidelijk hoeft te maken waar het precies over gaat. Wat Sneeuwman denkt en doet, en wat hem precies is overkomen, blijft een hele tijd onduidelijk. De lezer wordt initieel overspoeld met nieuwe begrippen. Het lampje gaat echter feller schijnen naarmate Sneeuwman zich meer flarden voor de geest haalt van zijn vroegere leven en zijn beide vrienden en de begrippen een plaats krijgen in het geheel. Atwood doseert de informatie die ze prijsgeeft kundig en blijft zo de nieuwsgierigheid van de lezer prikkelen.

Het verhaal van Oryx en Crake zit goed in elkaar. Het heden wordt langzamerhand ingevuld, en de vele flashbacks maken van dit boek ook Sneeuwmans coming of age-verhaal. Maar het is uiteindelijk de kindertijd van Oryx die het sterkst blijft hangen. Atwood beschrijft scherp en overtuigend hoe deze Aziatische op amper achtjarige leeftijd door haar moeder werd verkocht en in de seksindustrie terechtkwam. Atwood verwerkt zo kritiek op de hedendaagse maatschappij – en haar laksheid om dingen aan te pakken – in een futuristische setting. Crake is de minst overtuigende van de hoofdpersonages. Zijn rol in het verhaal is belangrijk, zo zal de lezer ontdekken, maar Atwood heeft niet kunnen verklaren waarom Crake doet wat hij doet. Slechts een kleine imperfectie in een uiterst intrigerend boek.