Lezersrecensie
Twijfelachtig door mixvorm
Lyrische recensies kreeg 'Het tegenovergestelde van een mens' van Lieke Marsman. Het is haar debuutroman, nadat ze eerder al diverse prijzen kreeg voor haar dichtwerk.
Vier ballen in NRC, een recensie van Thomas de Veen: ‘Het is één van de stomste en meest onjuiste dingen die uitentreuren over de hedendaagse Nederlandse schrijvers worden herhaald – en dan vooral over de opkomende schrijversgeneratie: dat ze navelstaarderig en niet geëngageerd zijn. Omdat hun boeken over henzelf gaan. Dat laatste is, in veel gevallen, niet onwaar. Maar nota bene: die romans gaan zo vaak wél over de positie van het individu ten opzichte van die onoverzichtelijke, complexe wereld. Het interessantste boek daarover is nu verschenen: Het tegenovergestelde van een mens, het sterk geëngageerde romandebuut van dichteres Lieke Marsman (1990).’
Dat boek moest ik lezen! Er stond ook nog: ‘Marsman verlaat geregeld de geijkte romanvorm om ruimte te maken voor glasheldere essayistiek en poëzie. En ze doet dat ogenschijnlijk moeiteloos.’ Interessant. (Misschien moet je boeken niet lezen met zulke hoge verwachtingen. Maar ja, zonder die recensie had ik het boek misschien helemaal niet gelezen.)
Ik denk dat 'Het tegenovergestelde van een mens' een fascinerend mooi boek is. Marsman is een taalvirtuoos en durft nieuwe literaire vormen aan. Maar het pakte mij helemaal niet. Ik kan wel uitleggen hoe dat komt, juist met die aspecten die Thomas de Veen zo prees.
Door van proza naar poëzie naar essay over te stappen verkent en benoemt hoofdpersoon Ida haar positie in de wereld. In vorm interessant en mooi en het is waar dat de overgangen moeiteloos gaan, je leest de notities van een denker. Maar ik denk dat die verschillende genres in deze roman bij elkaar opgeteld niet tot één sterkere boodschap leiden. Doordat er zo veel over liefde en milieu in essaytermen wordt nagedacht, voel ik de liefde tussen Ida en Robin niet. Die is namelijk maar weinig in dialoog en handelingen zichtbaar.
En als daar dan een heel sterk essay van overblijft, dan kun je daar je hart aan ophalen. Ik verbaasde me wel over de herhaling, maar dit zal vast de kernboodschap zijn. Ida citeert uit het werk van Naomi Klein de gedachten die ze zelf ook al heeft: ‘Wat als de reden dat de meesten van ons niet in actie komen niet is dat we te zelfzuchtig zijn om ons zorgen te maken over een ogenschijnlijk abstract en ververwijderd probleem – maar dat we juist verlamd worden door hoeveel het ons wél kan schelen?’ Dit staat op p. 134, maar al veel eerder in de roman denkt Ida zelf naar aanleiding van een klagende vrouw op tv: ‘Zou ze er wel eens bij stil hebben gestaan dat apathie ook het gevolg van het wél hebben van waarden zou kunnen zijn?’ Vergelijkbare gedachten komen een paar keer terug. Wat voegt het citaat toe? De naam van Naomi Klein was al genoemd.
Ik moest hierbij ook wel denken aan het stuk van Jamal Ouariachi over ‘witregelvrouwen‘: ‘Hier in Nederland worden ze gretig geprezen, die Noord-Amerikaanse witregelvrouwen. En nagevolgd, jaja. Ik heb ze al voorbij zien komen, hoor, in ons taalgebied, de autobiografisch getinte, ‘essayistische’ romans. Over moederschap, al dan niet in combinatie met schrijverschap. Over intersectioneel geleuter. Opgetekend in alinea’s gescheiden door witregels, in onzorgvuldig, zouteloos proza. Het oppervlakkige gewapper met citaten.’ Ik weet niet of hij 'Het tegenovergestelde van een mens' ook zo zou benoemen, maar het ziet er soms wel zo uit.
Naar het eind toe wordt het aantal bronnen omvangrijker, er zijn twee denkers per pagina nodig om de essayistiek van Marsman, pardon, hoofdpersoon Ida, op drift te houden. Hoofdpersoon Ida is klimaatwetenschapper op stage in Italië en schrijft deze notities daar in schriften. Deze klimaatwetenschapper is blijkbaar ook erg goed thuis in filosofie en literatuurwetenschap. Ik denk dat ik het essay sterker had gevonden als er juist een paar denkers minder in aangehaald werden.
Maar ik kom zo eigenlijk op mijn echte probleem: romanpersonage Ida leeft voor mij niet. Niet in de liefde, door gebrek aan verhaal, en niet in haar denken. Er zijn een paar kwesties waardoor ik haar niet echt vind. Ten eerste lijkt Ida eerder filosoof dan klimaatwetenschapper. Ik wil niet generaliseren, maar welke klimaatwetenschapper leest naast de vakliteratuur ook (niet per se de bekendste) poëzie én filosofie én historische literatuur?
Het kan wel, want ze is 29 en nu net afgestudeerd en met een stage begonnen. Ze heeft dus wel zeker tien jaar de tijd genomen voor haar studie. Bovendien verzamelde Ida als tiener al boeken. Ik vond dit ook erg bijzonder. Hoe kun je als tiener boeken verzamelen? ‘Van alles sleepte ik mijn kamer in. Kinderboeken, romans, dichtbundels, kunstboeken, catalogi, biografieën, studieboeken… (…) In een hoge muur lagen ze rondom mijn bed opgestapeld.’ Oké, misschien moet ik mijn eigen denkkader even uitschakelen, want in mijn wereld had ik als tiener echt geen geld om boeken te kopen en ik had ook echt geen geld om tien jaar over een studie te doen. Is dit de wereld van de millennial, de jonge en welvarende versie? (Ik vond haar ook een beetje naïef voor een 29-jarige, moet ik nog zeggen.)
Opgegroeid in een Vinex-wijk, staat er in hoofdstuk 1, de auto’s mochten niet harder dan 30 kilometer per uur. Zo’n wereld bestaat pas eind jaren negentig (Vinex-wijken werden vanaf 1995 gebouwd). Het gekke is dat deze Ida, die in de tijd van Donald Trump en Brexit (nu dus) 29 jaar is, en geboren moet zijn in 1987/1988, het over haar leven als achtjarige in de Vinexwijk heeft, terwijl niemand die wijken toen zo noemde, terwijl mensen er nog maar net konden gaan wonen; toch schetst zij het beeld alsof dat een alledaags gegeven was, niet alsof alles net nieuw is.
Ik vind mezelf een stomme lezer om dit soort analyses te maken, maar het ergert mij dat niemand anders hier de wenkbrauwen bij optrekt. Ik geef mijn simpele verklaring dan ook maar: Lieke Marsman is geboren in 1990 en is filosoof. Ze heeft in haar roman haar hoofdpersoon niet naar zichzelf willen modelleren en heeft haar dus wat ouder gemaakt en een ander beroep gegeven. Daardoor voelen sommige dingen niet helemaal echt.
Ik denk dat het boek veel beter was als ze juist wel dichter op zichzelf had geschreven. Want als een roman gaat ‘over de positie van het individu ten opzichte van die onoverzichtelijke, complexe wereld’, dan moet ik niet twijfelen aan de positie van het individu.
(Deze recensie verscheen eerder op mijn website.)
Vier ballen in NRC, een recensie van Thomas de Veen: ‘Het is één van de stomste en meest onjuiste dingen die uitentreuren over de hedendaagse Nederlandse schrijvers worden herhaald – en dan vooral over de opkomende schrijversgeneratie: dat ze navelstaarderig en niet geëngageerd zijn. Omdat hun boeken over henzelf gaan. Dat laatste is, in veel gevallen, niet onwaar. Maar nota bene: die romans gaan zo vaak wél over de positie van het individu ten opzichte van die onoverzichtelijke, complexe wereld. Het interessantste boek daarover is nu verschenen: Het tegenovergestelde van een mens, het sterk geëngageerde romandebuut van dichteres Lieke Marsman (1990).’
Dat boek moest ik lezen! Er stond ook nog: ‘Marsman verlaat geregeld de geijkte romanvorm om ruimte te maken voor glasheldere essayistiek en poëzie. En ze doet dat ogenschijnlijk moeiteloos.’ Interessant. (Misschien moet je boeken niet lezen met zulke hoge verwachtingen. Maar ja, zonder die recensie had ik het boek misschien helemaal niet gelezen.)
Ik denk dat 'Het tegenovergestelde van een mens' een fascinerend mooi boek is. Marsman is een taalvirtuoos en durft nieuwe literaire vormen aan. Maar het pakte mij helemaal niet. Ik kan wel uitleggen hoe dat komt, juist met die aspecten die Thomas de Veen zo prees.
Door van proza naar poëzie naar essay over te stappen verkent en benoemt hoofdpersoon Ida haar positie in de wereld. In vorm interessant en mooi en het is waar dat de overgangen moeiteloos gaan, je leest de notities van een denker. Maar ik denk dat die verschillende genres in deze roman bij elkaar opgeteld niet tot één sterkere boodschap leiden. Doordat er zo veel over liefde en milieu in essaytermen wordt nagedacht, voel ik de liefde tussen Ida en Robin niet. Die is namelijk maar weinig in dialoog en handelingen zichtbaar.
En als daar dan een heel sterk essay van overblijft, dan kun je daar je hart aan ophalen. Ik verbaasde me wel over de herhaling, maar dit zal vast de kernboodschap zijn. Ida citeert uit het werk van Naomi Klein de gedachten die ze zelf ook al heeft: ‘Wat als de reden dat de meesten van ons niet in actie komen niet is dat we te zelfzuchtig zijn om ons zorgen te maken over een ogenschijnlijk abstract en ververwijderd probleem – maar dat we juist verlamd worden door hoeveel het ons wél kan schelen?’ Dit staat op p. 134, maar al veel eerder in de roman denkt Ida zelf naar aanleiding van een klagende vrouw op tv: ‘Zou ze er wel eens bij stil hebben gestaan dat apathie ook het gevolg van het wél hebben van waarden zou kunnen zijn?’ Vergelijkbare gedachten komen een paar keer terug. Wat voegt het citaat toe? De naam van Naomi Klein was al genoemd.
Ik moest hierbij ook wel denken aan het stuk van Jamal Ouariachi over ‘witregelvrouwen‘: ‘Hier in Nederland worden ze gretig geprezen, die Noord-Amerikaanse witregelvrouwen. En nagevolgd, jaja. Ik heb ze al voorbij zien komen, hoor, in ons taalgebied, de autobiografisch getinte, ‘essayistische’ romans. Over moederschap, al dan niet in combinatie met schrijverschap. Over intersectioneel geleuter. Opgetekend in alinea’s gescheiden door witregels, in onzorgvuldig, zouteloos proza. Het oppervlakkige gewapper met citaten.’ Ik weet niet of hij 'Het tegenovergestelde van een mens' ook zo zou benoemen, maar het ziet er soms wel zo uit.
Naar het eind toe wordt het aantal bronnen omvangrijker, er zijn twee denkers per pagina nodig om de essayistiek van Marsman, pardon, hoofdpersoon Ida, op drift te houden. Hoofdpersoon Ida is klimaatwetenschapper op stage in Italië en schrijft deze notities daar in schriften. Deze klimaatwetenschapper is blijkbaar ook erg goed thuis in filosofie en literatuurwetenschap. Ik denk dat ik het essay sterker had gevonden als er juist een paar denkers minder in aangehaald werden.
Maar ik kom zo eigenlijk op mijn echte probleem: romanpersonage Ida leeft voor mij niet. Niet in de liefde, door gebrek aan verhaal, en niet in haar denken. Er zijn een paar kwesties waardoor ik haar niet echt vind. Ten eerste lijkt Ida eerder filosoof dan klimaatwetenschapper. Ik wil niet generaliseren, maar welke klimaatwetenschapper leest naast de vakliteratuur ook (niet per se de bekendste) poëzie én filosofie én historische literatuur?
Het kan wel, want ze is 29 en nu net afgestudeerd en met een stage begonnen. Ze heeft dus wel zeker tien jaar de tijd genomen voor haar studie. Bovendien verzamelde Ida als tiener al boeken. Ik vond dit ook erg bijzonder. Hoe kun je als tiener boeken verzamelen? ‘Van alles sleepte ik mijn kamer in. Kinderboeken, romans, dichtbundels, kunstboeken, catalogi, biografieën, studieboeken… (…) In een hoge muur lagen ze rondom mijn bed opgestapeld.’ Oké, misschien moet ik mijn eigen denkkader even uitschakelen, want in mijn wereld had ik als tiener echt geen geld om boeken te kopen en ik had ook echt geen geld om tien jaar over een studie te doen. Is dit de wereld van de millennial, de jonge en welvarende versie? (Ik vond haar ook een beetje naïef voor een 29-jarige, moet ik nog zeggen.)
Opgegroeid in een Vinex-wijk, staat er in hoofdstuk 1, de auto’s mochten niet harder dan 30 kilometer per uur. Zo’n wereld bestaat pas eind jaren negentig (Vinex-wijken werden vanaf 1995 gebouwd). Het gekke is dat deze Ida, die in de tijd van Donald Trump en Brexit (nu dus) 29 jaar is, en geboren moet zijn in 1987/1988, het over haar leven als achtjarige in de Vinexwijk heeft, terwijl niemand die wijken toen zo noemde, terwijl mensen er nog maar net konden gaan wonen; toch schetst zij het beeld alsof dat een alledaags gegeven was, niet alsof alles net nieuw is.
Ik vind mezelf een stomme lezer om dit soort analyses te maken, maar het ergert mij dat niemand anders hier de wenkbrauwen bij optrekt. Ik geef mijn simpele verklaring dan ook maar: Lieke Marsman is geboren in 1990 en is filosoof. Ze heeft in haar roman haar hoofdpersoon niet naar zichzelf willen modelleren en heeft haar dus wat ouder gemaakt en een ander beroep gegeven. Daardoor voelen sommige dingen niet helemaal echt.
Ik denk dat het boek veel beter was als ze juist wel dichter op zichzelf had geschreven. Want als een roman gaat ‘over de positie van het individu ten opzichte van die onoverzichtelijke, complexe wereld’, dan moet ik niet twijfelen aan de positie van het individu.
(Deze recensie verscheen eerder op mijn website.)
1
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Michelle van Dijk
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
