Lezersrecensie
Een hartverscheurend en persoonlijk verhaal over de moed om nee te zeggen tegen familiegeschiedenis
Deze recensie werd eerder gepubliceerd op mijn blog GraagGelezen.
Andrea Bajani's roman 'Het jubileum' is een indringende en compromisloze verkenning van familierelaties, trauma en de radicale daad van bevrijding. Het boek, dat de lezer meeneemt in de innerlijke monoloog van een zoon die precies tien jaar geleden definitief gebroken heeft met zijn ouders, is meer dan zomaar een memoir van deze hoofdpersoon; het is een diepgravende meditatie over de aard van huiselijk geweld – ook de subtiele, allesdoordringende soort – en de onontkoombaarheid van het gezinssysteem.
De premisse is al even schokkend als intrigerend: de hoofdpersoon viert het tienjarige 'jubileum' van zijn afwezigheid. Dit is geen feest, maar een moment van terugblik op de tien beste jaren van zijn leven, mogelijk gemaakt door het optrekken van een onneembare muur en het plaatsen van een oceaan tussen hem en zijn verleden. Bajani stelt hier de vraag: kun je je ouders in de steek laten? En het antwoord wordt in dit boek niet gegeven in de vorm van een tirade, maar als een klinische, eerlijke dissectie van een 'rampzalig gezin'.
De kracht van de roman zit in de kalme, bijna ontwapenende toon waarmee de schrijver de huiselijke hel beschrijft. De vader wordt neergezet als een totalitaire heerser, de moeder als een lamgeslagen, wegkijkende medeplichtige. De auteur vermijdt de valkuilen van beschuldiging of melodrama; hij is eerder een getuige die de totalitaire regime van het gezin en de tirannie van het geheugen blootlegt. Door te focussen op de feiten, de verbindingslijnen die hij in retrospectief trekt, tekent zich een figuur af die zuiver is in zijn verschrikking.
“Dat verlegenheid en vrees verwante gesteldheden zijn blijkt wel uit hun etymologie. Ze komen allebei voort uit angst, en die nam bij mijn moeder en mij verschillende uitingsvormen aan, in beide gevallen getriggerd door de figuur van mijn vader. Van de vrees kreeg zij alleen een paar oppervlakkige verschijnselen, terwijl haar verlegenheid met de dag toenam, tot die het toppunt bereikte. Zelf was ik juist volkomen doordrongen van vrees, die uitmondde in ontzetting, terwijl ik van de verlegenheid niets anders overhield – en nog altijd heb – dan de blos op mijn wangen als ik voor veel mensen moet spreken.”
Wat 'Het jubileum' zo raak maakt, is de eerlijkheid waarmee ook de 'mooie herinneringen' – de dansende vader, de zorgeloze momenten in de keuken – niet worden ontkend, maar juist worden ingebed in de context van het grotere kwaad. Deze momenten maken de breuk des te schrijnender, omdat ze laten zien wat er had kunnen zijn en hoe complex en gelaagd de realiteit van misbruik vaak is. Het is de afwezigheid van simplisme die de lezer weerloos maakt voor de waarheid van de verteller.
De roman is een roman van bevrijding. Het gaat niet alleen over het vluchten van een situatie, maar over het scheppen van ruimte voor een eigen verhaal, los van de uitputting die een ongezonde familieband met zich meebrengt. Het gaat hier over meer dan een persoonlijke afrekening. Het gaat over de fundamentele menselijke behoefte aan autonomie, zelfs ten koste van de meest primaire banden.
'Het jubileum' van Andrea Bajani is een nietsontziend en dapper boek. Het is literair sterk, emotioneel uitdagend en filosofisch relevant. Het stelt ongemakkelijke vragen over loyaliteit, schuld en de mogelijkheid tot radicaal zelfbehoud. Voor lezers die niet schuwen om de donkere kanten van de familieband te onderzoeken en de bevrijdende kracht van een definitieve breuk te overwegen, is dit boek een absolute aanrader. Het is een zeldzaam werk dat ons dwingt de gebiedende systemen van onze eigen levens onder de loep te nemen.
Andrea Bajani's roman 'Het jubileum' is een indringende en compromisloze verkenning van familierelaties, trauma en de radicale daad van bevrijding. Het boek, dat de lezer meeneemt in de innerlijke monoloog van een zoon die precies tien jaar geleden definitief gebroken heeft met zijn ouders, is meer dan zomaar een memoir van deze hoofdpersoon; het is een diepgravende meditatie over de aard van huiselijk geweld – ook de subtiele, allesdoordringende soort – en de onontkoombaarheid van het gezinssysteem.
De premisse is al even schokkend als intrigerend: de hoofdpersoon viert het tienjarige 'jubileum' van zijn afwezigheid. Dit is geen feest, maar een moment van terugblik op de tien beste jaren van zijn leven, mogelijk gemaakt door het optrekken van een onneembare muur en het plaatsen van een oceaan tussen hem en zijn verleden. Bajani stelt hier de vraag: kun je je ouders in de steek laten? En het antwoord wordt in dit boek niet gegeven in de vorm van een tirade, maar als een klinische, eerlijke dissectie van een 'rampzalig gezin'.
De kracht van de roman zit in de kalme, bijna ontwapenende toon waarmee de schrijver de huiselijke hel beschrijft. De vader wordt neergezet als een totalitaire heerser, de moeder als een lamgeslagen, wegkijkende medeplichtige. De auteur vermijdt de valkuilen van beschuldiging of melodrama; hij is eerder een getuige die de totalitaire regime van het gezin en de tirannie van het geheugen blootlegt. Door te focussen op de feiten, de verbindingslijnen die hij in retrospectief trekt, tekent zich een figuur af die zuiver is in zijn verschrikking.
“Dat verlegenheid en vrees verwante gesteldheden zijn blijkt wel uit hun etymologie. Ze komen allebei voort uit angst, en die nam bij mijn moeder en mij verschillende uitingsvormen aan, in beide gevallen getriggerd door de figuur van mijn vader. Van de vrees kreeg zij alleen een paar oppervlakkige verschijnselen, terwijl haar verlegenheid met de dag toenam, tot die het toppunt bereikte. Zelf was ik juist volkomen doordrongen van vrees, die uitmondde in ontzetting, terwijl ik van de verlegenheid niets anders overhield – en nog altijd heb – dan de blos op mijn wangen als ik voor veel mensen moet spreken.”
Wat 'Het jubileum' zo raak maakt, is de eerlijkheid waarmee ook de 'mooie herinneringen' – de dansende vader, de zorgeloze momenten in de keuken – niet worden ontkend, maar juist worden ingebed in de context van het grotere kwaad. Deze momenten maken de breuk des te schrijnender, omdat ze laten zien wat er had kunnen zijn en hoe complex en gelaagd de realiteit van misbruik vaak is. Het is de afwezigheid van simplisme die de lezer weerloos maakt voor de waarheid van de verteller.
De roman is een roman van bevrijding. Het gaat niet alleen over het vluchten van een situatie, maar over het scheppen van ruimte voor een eigen verhaal, los van de uitputting die een ongezonde familieband met zich meebrengt. Het gaat hier over meer dan een persoonlijke afrekening. Het gaat over de fundamentele menselijke behoefte aan autonomie, zelfs ten koste van de meest primaire banden.
'Het jubileum' van Andrea Bajani is een nietsontziend en dapper boek. Het is literair sterk, emotioneel uitdagend en filosofisch relevant. Het stelt ongemakkelijke vragen over loyaliteit, schuld en de mogelijkheid tot radicaal zelfbehoud. Voor lezers die niet schuwen om de donkere kanten van de familieband te onderzoeken en de bevrijdende kracht van een definitieve breuk te overwegen, is dit boek een absolute aanrader. Het is een zeldzaam werk dat ons dwingt de gebiedende systemen van onze eigen levens onder de loep te nemen.
1
Reageer op deze recensie