Melancholisch en van bedwelmende schoonheid

Ergens in 2003 las ik dit boek voor het eerst, en ik vond het indrukwekkend. Maar toch heb ik het toen niet geconcentreerd genoeg gelezen: ik herlas Austerlitz onlangs, en vond het echt geweldig. Een meesterwerk zelfs, en een van de twee meest imponerende boeken die ik dit jaar las. In 2003 was ik nog gewoon 'onder de indruk', nu echter ben ik ronduit euforisch. In 2003 ontroerde het boek mij, in 2011 blies het mij totaal omver. Hoe dat komt weet ik niet: mischien omdat ik in 2003 nog veel reisde voor mijn werk (met moeheid en mogelijk slechte leesconcentratie als gevolg), mischien omdat ik tusssen 2003 en nu meer van Sebald gelezen heb en daardoor meer gevoel heb gekregen voor zijn erg persoonlijke stijl en toon.

Die stijl en toon is wel de kern van dit boek. Zeker, het verhaal op zich is boeiend genoeg: dat draait om Jacques Austerlitz, die in de oorlog bruut gescheiden is van zijn vervolgde ouders, en nu worstelt met spookbeelden uit zijn verleden die hij tegelijk wil verdringen EN weer naar boven wil halen. Ontroerend verhaal, maar geniaal is vooral hoe het verteld wordt: in eindeloze, melancholieke, tastende en bijzonder melodieuze zinnen, die -door hun droevige inhoud- de keel totaal dichtschroeven en TEGELIJK - door hun enorme schoonheid- doen jubelen van bewondering. Zinnen over de wonderlijke veelkleurigheid van de zovele soorten motten, en over de fragiele lichtsporen die zij lijken achter te laten in hun pijlsnelle vlucht. Zinnen over mysterieus schaduwspel op de achtergrond van een zwart-wit foto (een foto die dan ook is afgebeeld in het boek). Zinnen over de pracht van een door mist versluierd landschap, waarin de vage schaduwen een illusie van tijdloosheid oproepen. Zinnen over hoe de doden als vage schimmen de levenden bespoken, en over hoe levenden door angst of kwellingen uit het verleden zelf vage schimmen worden. Zinnen die op werkelijk geniale manier een verdrongen en verloren verleden weer voelbaar en tastbaar maken, en die tegelijk toch ook voelbaar maken hoe onherroepelijk verloren dat verleden inderdaad is. Zinnen ook die prachtig laten zien met welk een verlangen en aandacht Austerlitz kijkt naar alle details in een zonovergoten landschap, en die tegelijk ook laten zien dat Auterlitz ondanks al die aandacht toch niet blijvend van die schoonheid genieten kan, vanwege de onoplosbare treurnis in zijn hoofd. Een treurnis overigens die hem tegelijk ook weer intenser doet kijken, omdat hij bij elk verschijnsel het gevoel heeft dat hij er misschien voor de laatste keer naar kijkt.

Ik zou nu eigenlijk een paar van die zinnen moeten citeren. Maar dat doe ik niet: ze zijn ten eerste te lang, en ten tweede gaat het vooral om hoe al die zinnen SAMEN een sfeer oproepen van weemoed, verwondering, nostalgie, verlangen en verlies. Prachtig is vooral hoe Sebald in een lange alinea sferen oproept van fragiele pracht en schittering, om dan in een lange alinea meteen daarna sferen op te roepen van vernietiging en angst. En die alinea's zijn dan samen bijzonder effectief, omdat ze samen de schoonheid en het verlies van die schoonheid voelbaar maken. Bovendien zwenkt Sebald voortdurend van heden naar verleden naar nog verder verleden en weer terug: daarmee maakt bij op briljante wijze voelbaar hoezeer het heden van Austerlitz door diens verleden wordt bespookt. De stijl van Sebald is (zoals ik al zei) erg persoonlijk, en dus origineel: niemand schrijft zoals hij. Dat betekent dat je erg oplettend moet lezen: elke zin en elke wending in die zin is anders dan je gewend bent, en vraagt extra aandacht. En daar komt dus bij dat die zinnen lang zijn, grillig, en ook nog eens in onderlinge samenhang moeten worden gelezen.

Dat vraagt van de lezer concentratie, overgave zelfs. Zelf las ik diverse zinnen meerdere keren, niet eens omdat ze zo moeilijk waren, maar gewoon omdat ik elk woord ervan proeven wilde. En zo raak je dan geleidelijk helemaal bedwelmd door Sebalds stijl en toon. In 2003 was ik denk ik nog niet helemaal bedwelmd, en vond ik het boek alleen maar erg goed: nu echter raakte in er helemaal van in een roes, en vond ik het werkelijk verpletterend. Kortom: lees dit boek mensen, laat je er langzaam door bedwelmen, en geniet!