Een anti-western vol leegte en vergeefsheid

Toch wel een fenomeen, die John Williams: helemaal herontdekt dankzij het prachtige boek ‘Stoner’, en nu wordt dan ‘Butcher’s Crossing’ bejubeld, dat volgens sommige recensenten nog beter zou zijn dan ‘Stoner’. Zelf vind ik die jubel wat overdreven: ‘Butcher’s Crossing’ is m.i. soms saai, heeft enkele zwakke momenten (er komt b.v. een ‘hoertje met een gouden hart’ in voor, typisch zo’n motief dat ik al te banaal en TOTAAL niet te pruimen vind), en de stijl is (mogelijk door de vertaling) hier en daar nogal stroef. Maar het is wel een fascinerend boek, dat ik in een ruk uitgelezen heb.

Feitelijk is het een soort anti-western, die draait om een bizonjacht van vier tamelijk excentrieke mannen in het wilde westen van ooit. We volgen het hele gebeuren vanuit het perspectief van de jonge Will Andrews. Maar tegelijk leren we Will Andrews nooit helemaal kennen: hij wordt door een alwetende verteller beschreven die hem meestal afstandelijk ‘Andrews’ noemt en die Andrews gedachten ook opmerkelijk afstandelijk parafraseert, en bovendien weet Andrews zelf niet precies wat hij voelt en wat hem drijft. Ja, een soort niet in taal te parafraseren verlangen naar het ongerepte, de vrijheid, de nog onontdekte natuur nog verder in het westen, waar hij dan ook zijn eigen ongerepte ik hoopt te vinden. Maar erg gearticuleerd is dat verlangen niet. Het is heel intens, maar ook heel onverwoordbaar en ongrijpbaar. Het verlangen wordt ook niet bevredigd: het enige wat Andrews vindt is vervreemding. De ellenlange reis naar een verborgen bizonkudde, langs lege prairies, woeste bergketens en een onherbergzaam woud, confronteert hem alleen met een toenemend gevoel van tijdloosheid en innerlijke leegte. De bizonjacht zelf is uit technisch oogpunt geslaagd te noemen, want er worden duizenden bizons afgeknald, maar Andrews ervaart het als een verlies van illusies waarvan hij niet wist dat hij ze had. Vervolgens gaat er na de bizonjacht van alles mis, en eindigt de roman met een opeenvolging van spectaculaire anti- climaxen. En het uiteindelijke inzicht van Andrews is dan: alles is ijdelheid, al het streven is leeg en vergeefs.

Williams weet die sfeer van leegte en vergeefsheid mooi op te roepen. De roman is daardoor uiterst traag en uiterst spannend tegelijk. Je leest bladzijden lang over een moeizame tocht door de bergen en de eindeloze lege prairies, of over een sneeuwstorm gevolgd door een lange en harde overwintering: barre omstandigheden, die leiden tot totale uitputting die de hoofden van de personages nog leger maakt dan ze al waren. Bladzij na bladzij na bladzij word je meegevoerd in een onderneming die tot niets leidt en tot niets kan leiden. Fascinerend ook hoe Williams de standaardmotieven van de western naar zijn hand zet: het standaardmotief van ‘go west’ leidt hier tot vervreemding en leegte, en daar waar je een spectaculaire bizonjacht verwacht krijg je een soort eentonige moordpartij waarin de schutters totaal onthecht raken aan zichzelf. Ik ging, zoals gezegd, over mijn nek van het ‘hoertje met het gouden hart’, maar zelfs dat motief wordt origineel gebruikt: Andrews ‘krijgt’ haar, maar leert haar niet kennen en ervaart vooral de vervreemdende aspecten van lust en liefde. Het heroïsche western-genre wordt hier dus zodanig uitgehold en omgekeerd dat je een anti-western krijgt, een parabel van anti-heroïek, en daarmee dus een voortdurende demonstratie van de boodschap dat alles ijdelheid is.

‘Butcher’s Crossing’ is dus een behoorlijk vervreemdend boek, met vervreemding als onderwerp. Echter niet per se een heel somber boek: het staat in het teken van desillusie en vergeefsheid, maar die wordt door Andrews met een zekere sereniteit begroet. Bovendien lijkt het inzicht dat alles ijdelheid is voor hem ook een zekere bevrijding te bieden. Voor mij als lezer is het in elk geval niet een puur negatief inzicht, zeker niet als het overtuigend is opgeschreven. En daar is John Williams naar mijn gevoel prima in geslaagd.