Onderzoek naar potenties

Ik hou nogal van Philip Roth, vooral van de boeken met Zuckerman als verteller. In die boeken ontstaat vaak een extra 'laag': het draait allemaal niet om Zuckerman, maar wordt wel vanuit Zuckermans perspectief verteld, en DAT geeft dan extra diepte aan het verhaal. Zo ook hier: het gaat om de levensloop van Coleman Silk ZOALS Zuckerman zich die voorstelt. Coleman schept (in de beleving van Zuckerman althans) zijn eigen identiteit: hij is een neger die bij iedereen doorgaat voor blanke, en hij is een oudere man die zich overgeeft aan seks in plaats van achter de geraniums te gaan zitten.

Dat is op zich al pregnant beschreven, maar nog pregnanter is hoe Zuckerman zich verdiept in die keuzes. Hij zelf immers is een omgekeerde weg gegaan: hij heeft de seks tijdelijk afgezworen, wat geen eenvoudige keuze was. Al nadenkend over de keuzes van Coleman gaat hij nog erger worstelen met die keuze. De worsteling van Zuckerman met zijn eigen keuzes geeft dus relief aan de worsteling van Coleman, en omgekeerd. Bovendien zoekt Zuckerman (ook in andere Roth-boeken) altijd naar potenties en mogelijkheden: niet alleen naar wat een personage IS, maar wat hij had KUNNEN zijn en naar hoe hij zich HAD KUNNEN ontplooien. Dat doet hij zelfs bij de abjecte figuur die Coleman Silk uiteindelijk vermoordt: Zuckerman verdiept zich bladzijden lang (via een fictieve innerlijke monoloog) in de beweegredenen die dat personage daarvoor ZOU KUNNEN hebben. Zuckerman verzint dus een uitgesponnen 'stream of consciousness" van dit personage, en reconstrueert dus, met inzet van al zijn verbeeldingskracht, allerlei MOGELIJKE bewegingen in het gemoed van dit personage. En daardoor wordt zelfs dit personage (gewelddadig, ongeletterd, in alles het tegendeel van Zuckerman) van intrigerende extra diepte voorzien.

De Zuckerman-boeken zijn daarmee odes aan de verbeelding. Ze speculeren steeds over de potentiele mogelijkheden die elk mens in zich heeft. Ze laten zien dat het mogelijk is om een draai aan je identiteit te geven, als je maar durft te fantaseren. Dat wordt overigens niet geidealiseerd: Coleman Silk beleeft allerlei onrust en sterft, Zuckerman blijft voortgaan met rusteloos zoeken en twijfelen. Verbeelding gaat bij Roth dus ook gepaard met permanente twijfel en onrust. Maar is dat soms niet verre te verkiezen boven de gezapige rust van de brave burgerman? Misschien is dat de reden dat ik, zelf een brave burgerman, mij graag via fictie inleef in de rusteloze personages van Roth.