Een klassieker vol weemoed, humor en poezie

Bij de community "Classics United" (ooit onderdeel van Dizzie, nu van Goodreads) staat in het eerste kwartaal van 2016 "De tijgerkat" op het programma. Ik heb het stiekem eerder gelezen, in mijn kerstvakantie. Daar ben ik blij om, want het is echt een prachtig boek; vol van weemoed, tragiek en indolente gevoelens van vergeefsheid, maar ook vol sprankelende humor en van ontroerende en poetische schoonheid.

Kern van het boek is de geleidelijke, trage maar onontkoombare ondergang van een oud adellijk geslacht op Sicilie, ten gevolge van de door Garibaldi onstoken vrijheidsoorlog. Die trage ondergang beleven we dan mee door de ogen van de prins van Salina, een imponerende maar ook zeer weemoedige figuur, wiens persoonlijkheid en lot ook een flink aantal vrij lachwekkende kanten heeft. Die weemoed (en ook die lachwekkendheid) wordt ingegeven door de overtuiging dat alles uiteindelijk vergeefs is. De prins van Salina voelt geen woede tegen Garibaldi en zijn volgelingen, want dat zijn ook maar clowns met een carnavalske bloedvlek op hun clownspak. Wat hij wel voelt is dat alles op Sicilie zal uitmonden in het grote niets. Want de enige ware soeverein op Sicilie is niet de adel, en ook niet Garibaldi, maar de meedogenloze en alles verschroeiende zon. En het ware karakter van Sicilie toont zich niet in het rijke hofleven of de soldateske idealen van Garibaldi en de zijnen, maar in de eindeloze leegten van verdorde Siciliaanse landschappen. Het hele aardse leven is een tranendal, dat zich op Sicilie in zijn meest naakte vorm toont; het enige verweer tegen dit tranendal is dan de voorbijgaande hoewel intense vreugde van een feestelijk bal of van een jachtpartij, of de tijdelijke vervoering bij het bekijken van een mooi of zelfs subliem natuurlandschap, of ook de voorbijgaande hoewel diepe vreugde die de prins van Salina voelt als hij de bewegingen van sterren en planeten bestudeert en berekent. Want op die momenten is hij voor even in contact met een in het aardse leven onbereikbare harmonie der sferen.

Het mooie en rijke van dit boek is naar mijn gevoel dat Lampedusa de lezer echt alle hierboven genoemde stemmingen voluit laat proeven. De gevoelens van weemoed en vergeefsheid schrijft hij dermate indringend en ontroerend op dat ik er in elk geval acuut tranen van in de ogen kreeg. Maar de soms overweldigende schoonheid van de Siciliaanse natuur zet hij al even adembenemend op papier, net als de soms even overweldigende dorheid ervan. De soms behoorlijk koddige en lachwekkende kanten van de adellijke etiquette worden aanstekelijk komisch beschreven; tegelijk wordt voelbaar gemaakt hoe juist die adellijke etiquette ook een soort elegantie bewerkstelligt die voor even de naargeestige kanten van het leven verzacht. De troost die de prins zoekt in de studie van planeten en sterren is bitterzoet, omdat hij de treurnis van het aardse tranendal niet overwint, maar tegelijk wordt ook de schoonheid van die studie prachtig beschreven. Op meeslepend treurige wijze wordt beschreven hoe alles uiteindelijk uitmondt in ondergang en dood, maar met al dit treurigs wordt de lezer door de brilante pen van Lampedusa tegelijk ook verzoend. Zoals de (nakende of daadwerkelijke) dood van sommige personages niet alleen een treurig einde is, maar ook een verlossing die verlokt. En het leven dat de stervende ziet vervliegen is een treurige ademtocht, maar dan wel een ademtocht met enkele sublieme momenten van vreugde.

Een prachtig boek kortom, dat treurnis oproept en ons met die treurnis verzoent, en dat mij ondanks alle weemoed enorm opvrolijkte door zijn humor en de rijkdom van zijn stijl.