Verschillende perspectieven op een zelfmoord

Een mooi boek, dat volgens mij terecht is bejubeld in de pers en op Dizzie en Hebban. Het is opgebouwd uit zes verhalen, die in stijl en lengte nogal verschillen, maar samen toch een eenheid vormen. Elk verhaal werpt namelijk een ander perspectief op hoe Roy Fenn terugkijkt op de neergang en brute zelfmoord van zijn vader James Fenn, troosteloze vrouwenjager, mislukte tandarts, en totaal falende visser en woudloper.

Alle verhalen draaien in mijn beleving vooral om prangende en voor Roy onoplosbare vragen: wat is er precies gebeurd? En waarom? Wat ging er in mijn vader om? Wat ging er in mijzelf om? En wat voel ik nu? Maar die vragen worden niet expliciet gesteld en zeker niet beantwoord: ze worden voelbaar gemaakt tussen de regels door. Bijvoorbeeld in speculaties van Roy over de concrete DAAD van de zelfmoord: "He may have paused for a moment to reflect, but I doubt it. His momentum was made up only of air, without the distraction of ground". Roy kan alleen maar denken in termen van 'zou kunnen' en van twijfels: in termen van speculaties en onzekere vermoedens, dus. En heel passend daarbij is zijn vermoeden dat het momentum van zijn vader alleen uit 'lucht' bestaat, geen 'grond' heeft. En zijn eigen wereld trouwens ook niet. Roy kan ook zijn eigen emoties niet beschrijven: hij beschrijft alleen hoe hij apathisch kijkt naar een viskom, of speelt met een pistool, of volkomen vergeefs een gesprek poogt te voeren met sleutelfiguren uit zijn vaders leven, of vol vervreemding kijkt naar de wereld om hem heen.

Maar juist die vervreemding - en de ingehouden emotie die onder die vervreemding schuilt- ontroert. Bijvoorbeeld in de volgende passage, waarin Roy kijkt naar een vis in de rivier: "Red snapper swollen and discolored, eyes popping, exploded swim bladders protruding from their mouths like secundary, translucent tongues. Brought from a world where weight and air were known differently, a world held in place, as it turned out, by nothing at all". Die andere wereld van die vis, zwijgend en raadselachtig stil, met een ander gewicht en bijeengehouden door niets, DAT is zoals Roy zich voelt. Vann doet dat geniaal: afgrondige gevoelens worden niet tot in detail uitgeschreven, maar worden indirect 'getoond' in dit soort beelden. En ook in ijzingwekkende beschrijvingen van de rauwe en door regen en sneeuw geteisterde wildernis in Alaska, die dan a.h.w. de gemoedstoestand spiegelen van Roy en zijn vader. Of ook in de vorm van de verhalen. In het hart van het boek staat bijvoorbeeld een lange novelle, waarin alles wat over die zelfmoord was gezegd weer totaal wordt omgekeerd: eigenlijk is wat in die novelle gebeurt zelfs helemaal niet te rijmen met de andere verhalen, en KAN het niet zijn gebeurd. Maar precies DAAROM vind ik die novelle zo sterk: hij onderstreept, juist door zijn onwaarschijnlijkheid en onmogelijkheid, op m.i. prachtige wijze hoe ongrijpbaar de zelfmoord van zijn vader voor Roy is. En opmerkelijk genoeg wordt juist in de 'onmogelijke' novelle alle rouw en verdriet wel op papier gesmeten, op netvliesscheurende wijze. Wat even effectief werkt als de doelende apathie van Roy in de andere verhalen.

Het boek is deels autobiografisch, want ook Vann's vader heeft op vergelijkbare wijze zelfmoord gepleegd. Dat maakt dit boek voor mij nog imponerender: niet vanwege de omvang van Vann's eigen leed, maar omdat hij dit op zo'n creatieve en originele wijze tot literatuur heeft omgewerkt en daarbij ook alle sentimentele tranentrekkerij vermijdt. Daarmee laat hij zien dat het mogelijk is om ook aan dit soort bruut en onbegrijpelijk leed een eigen vorm te geven, door daar je eigen verhalen over te vertellen: verhalen waarin onbeantwoordbare vragen, die anders verstikkend zouden werken, niet zijn beantwoord maar wel prachtig zijn geformuleerd. Dat is knap, en troostrijk bovendien.