Om over na te denken

Een indrukwekkend boek over onmacht en mislukken, over liefde en haat, over noodlot en vrije wil, maar alles met een zekere zachtheid beschreven. Het schrijnende wordt soms zozeer aangezet dat het iets hilarisch krijgt. Dat werkt bevrijdend. Sex speelt in deze Grunberg een bescheiden rol.
De protagonist, Kadoke, is een in Amsterdam uit zijn beroep gevallen Joodse psychiater, de antagonist, Anat, is een orthodoxe Joodse koloniste die in een nederzetting op de Westelijke Jordaanoever woont. Anat dringt het leven van Kadoke onverwachts binnen, waarna er een gecompliceerde liefdesrelatie ontstaat. Beiden dragen het leven als een zware last, Kadoke met hangend hoofd, Anat met opgeheven hoofd.
Er loopt verder een aantal vermakelijke personages om hen heen: de hulpbehoevende, bij tijd en wijle om levensbeëindiging vragende vader van Kadoke; de verknipte patiënte die hem ten val brengt in een 'Me-too'-voorstelling; de godsdienstwaanzinnige moeder van Anat; en verder nog een aantal figuranten. Ze zijn stuk voor stuk wat extravagante personages, die amusant worden beschreven. Zo valt er ook nog wat te lachen.
Dat is dan in eerste instantie de basis van de roman. Maar Grunberg biedt meer lagen aan om over na te denken.
Indringend stelt hij het onoplosbare probleem van Joods-zijn aan de orde, de last van vele eeuwen. Die last is ontluisterend voelbaar in het leven op de Westelijke Jordaanoever. De seculiere Kadoke voelt er zich niet thuis. En in ons brave Nederlandse polderland werd hij en passant overvallen door antisemitische uitingen, al zijn er ook 'Christenen voor Israël'. Het boek is van dit thema doordrenkt.
In tweede instantie is er de psychologie van de twee hoofdpersonen. Kadoke is de intelligente en verstandige intellectueel die steeds de verkeerde beslissingen neemt, balancerend tussen lief voor de ander en lief voor zichzelf, vaak de vernedering zoekende. Anat is ook intelligent en verstandig maar vlucht hardnekkig vooruit, om haar gevoel van hopeloosheid te ontlopen, wisselend tussen lief en hard, voor zichzelf en voor de ander. Dit leidt tot de vraag welke keuze misschien de voorkeur verdient. Grunberg laat dat aan de lezer.
Maar indringend is ook de vraag in hoeverre de beslissingen die deze en gene neemt moeten worden teruggevoerd op vrije wil of noodlot, c.q. De Eeuwige. Bij zijn aankomst in de nederzetting wordt Kadoke ontvangen als 'Het Wonder' dat de gebeden vervult van de vriendinnen van de ongehuwde Anat. Veel kinderen krijgen is een 'must' in deze orthodoxe gemeenschap. Ook hebben de keuzes die Kadoke en Anat maken veel dwangmatigs. "Het is me overkomen" is een gevleugelde uitspraak van Kadoke. Grunberg laat Anat, als wiskundige, promoveren op de wetmatigheid van het toeval in statistieken. Duidelijker kan het niet. Een harde noot om te kraken voor de lezer.
Wat voor mij een niet onbelangrijk pluspunt is, is het bondige maar krachtige einde. Zijn verrassende slot bereidt Grunberg handig, maar onopvallend voor. En het blijft een open einde waar je als lezer een eigen invulling aan kunt geven.
Grunbergs taal is niet speciaal iets om te bejubelen. Ik zou het een vlotte verteltrant willen noemen. Geen gebeeldhouwde zinnen. Veel dialogen. Hij draagt ideeën aan. En hij kan met weinig woorden veel zeggen. De verhaallijn loopt soms verrassend snel. Een niet onbelangrijke gebeurtenis wordt nogal eens in een enkele volzin gemeld. Dat geeft vaart en is misschien wel aangenamer dan het minutieus uitwerken van elk detail, waar andere auteurs voor kiezen.
Al met al een uiterst leesbaar boek, voldoende spannend geschreven om het maar met moeite neer te kunnen leggen. Maar ook een boek dat veel biedt om over na te denken.
Overigens: voor wie voor dat laatste niet kiest, is het lezen ervan niet minder de moeite waard.
> Crailo, februari 2020