Eerst leuk, dan melig

'Client E. Busken' is geen roman maar de almaar doorgaande gedachtengang van een dementerende 'cliënt' in een gesloten verpleeghuisafdeling. Zijn geest is nog redelijk helder, zij het wat wazig, met momenten van complete verwarring. Hij zit vastgebonden in zijn rolstoel met een gesp die hij zelf niet los kan maken. We lezen wat er omgaat in zijn hoofd.
In het begin van het boek zijn zijn observaties en zijn commentaar uiterst vermakelijk, met prachtige details. Ik heb zo nu en dan hardop zitten lachen om de wendingen in Busken's hilarische gedachtenspinsels, springend van hot naar her; en om de kolderieke beschrijvingen van zijn waarnemingen. Hij bekijkt zijn situatie met buitengemeen grote ergernis, voelt zich gevangengezet, maar kijkt naar zijn omgeving en zichzelf met een enorme relativerende zelfspot, en ergens, heel diep, ook berusting. Hij is één brok woede en verzet, maar in feite een ontzettend lieve man. Uit protest tegen zijn 'hechtenis' weigert hij om tegen iemand, maar dan ook helemaal niemand, één woord te zeggen. Sommigen houden hem voor doofstom, anderen hebben hem door, want zijn mimiek is veelzeggend.
Als nauwelijks door hem aanvaarde troost is er de bemoeienis van een 'medegedetineerde', de nog altijd elegante filmactrice Mieneke Kalckbrander, die vooral op het doek kwam met haar bevallige hand, de hand waarmee zij zo nu en dan Busken even aan komt halen. Steeds wijst hij dat, grommend haar wegschuddend, af, maar hij geniet er ook wel van. Mieneke heeft een klein oogje op hem en zoekt telkens - hulpvaardig - zijn gezelschap, met begrip voor zijn zwijgen. Zij komt tegenover hem zitten voor een spelletje 'Drie op een rij'. Ze laat een schijf in het rekje vallen en vraagt hem dat ook te doen. En dan: "OK, als jij geen zin hebt speel ik ook wel voor jou." Best lief.
Busken heeft een stevig trauma. Wellicht gaat dat om miskenning van zijn prestaties toen hij nog een werkzaam leven leidde. Om de haverklap moet hij memoreren hoe geweldig hij ooit was. En niet zo'n beetje geweldig, maar excellerend op het hoogste niveau met gouden medailles en wereldwijde bekroningen van zijn wetenschappelijk werk. Of hij het nou gaat om sterrenkunde of om hersenchirurgie, paleogenetica of roeien, altijd verwierf hij wereldfaam op dat terrein en werden hem de hoogste prijzen uitgereikt, inclusief vijf eredoctoraten en een paar Nobelprijzen. Een leuk gegeven, maar het komt wel héél vaak voor.
Het geestigste vond ik Busken's commentaar op de zorgverleners: verplegenden, directie, psychiater. De laatste met een boezem als kanonskogels voor het beleg van den Briel. En er is een knappe, lieftallige verplegende waarop hij verliefd wordt - tot zij een transgender blijkt te zijn. En we maken een wilde scène mee in de gemeenschapsruimte, waar zich zeer onstuimige voorvallen afspelen, behoorlijk gechargeerd, maar wel lachen geblazen.
Brouwers moet een tijdlang zo'n verpleegafdeling hebben bezocht, waardoor hij in staat is zó in de huid van E. Busken te kruipen dat hij, dunkt mij, al schrijvende, zelf Busken is.
Hij betoont zich een ware woordkunstenaar, beschikkend over een onmetelijke woordenschat waar hij moeiteloos uit kan putten voor heel eigenzinnige typeringen en kwalificaties, als bijvoorbeeld: spijkersschietende ogen of: van driehoog gesprongen nu frambozengelei.
Maar ... Het boek telt 250 pagina's en dat is teveel. Zo halverwege gaat Brouwers steeds vaker in herhalingen vervallen. Ook de hilarische typeringen drogen op. Was hij maar bij zo'n 150 bladzijden gestopt. Naar het schijnt doet hij zijn best de lezer Busken's gestage achteruitgang te laten meebeleven. Dat leidt tot steeds onbegrijpelijker zinnen met steeds minder inhoud. Je aandacht verslapt. Ik ging steeds meer pagina's 'diagonaal' lezen.
'Cliënt E. Busken' zal dunkt mij vooral worden gewaardeerd door wie van taal-op-zich weet te genieten, al geeft het ook een vrolijk vervormd inkijkje in een Alzheimerafdeling.
Dat hij een Librisprijs kreeg is voor mij niet te bevatten.
> Crailo, juli 2021